İSTANBUL, – ‘Ulusal ve Memleketler arası Hukuk Açısından Su’ panelinde, dünya üzerinde çeşitli uyuşmazlıklara neden olan ‘su’ konusunda gerçekleştirilen hukuksal düzenlemeler değerlendirildi.
Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Hukuk Fakültesi ve Sıhhat Kültür ve Spor Daire Başkanlığı iş birliğinde düzenlenen çevrimiçi panelde açılış konuşması yapan Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Selçuk Öztek, “Kur’ân-ı Kerim’de suyun yeryüzündeki canlıların hayatı açısından bedelini ele alan onlarca ayet bulunur, İslam’da su konusu üzerinde ehemmiyetle durularak etraflı çalışmalar yapılmıştır. Mutlak su ve mukayyet su üzere ayrımlarla suyun incelendiğini görmekteyiz ve bugün su hakkında varılan sonuçlara o vakit ulaşılmıştır” diye konuştu.
Herkes tarafından ortaklaşa kullanılan ve temel bir hak olarak nitelenen su hakkında ulusal ve milletlerarası birçok düzenleme olduğunu da belirten Öztek, “Su, milletin ortak varlığı olarak tanımlanmış ve kullanımının herkese ilişkin olduğu açıkça belirtilmiştir. Birtakım istisnalar dışında su sahiplenilemez, herkesin su hakkı vardır” dedi.
SU KULLANIMINDA KAMU FAYDASI ÖNCELİKLİ
‘Sular Hukukunun Genel Temelleri ve Yargısal Uyuşmazlıklar’ başlıklı konuşmasında sular hukukunun iç hukuk açısından kâfi seviyede incelenmediğini söyleyen Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Oğuz Sancakdar ise, “1926’da kabul edilen 831 Sayılı Sular Hakkında Kanun’un da günümüz gereksinimlerine nazaran yine düzenlenmesi gerekmektedir. Sular hukuku hem kamu hem de özel hukukta çeşitli düzenlemelerle ele alınan lakin kamu hukuku istikameti ağır basan karma bir hukuk kısmıdır. Bilhassa kamusal sularla ilgili mevzuat epey dağınık olduğu için derlenmesi gerekliliktir” tabirlerini kullandı.
Ülkemizde kaynak suları dışındaki suların kamu malı olduğunu, kamu faydası olması durumunda ise kaynak sularının da kamulaştırılabileceğini söyleyen Sancakdar kelamlarına şöyle devam etti:
“Kamusal suların esas özelliği, tabiat niteliği nedeniyle kamu malı sayılmalarıdır. Deniz, ırmak, göl gibi… Yasal şartlara uyan herkes bu sulardan yararlanabilir. Öte yandan kaynak suları da kamulaştırılabilir. Örneğin; bir köyde şahsa ilişkin bir su kaynağı var lakin kimseye kullandırtmıyorsa kamu faydasına bakılır. Kamu faydası varsa devlet kaynağı kamulaştırır.
“SU SAVAŞ SEBEBİ DEĞİL, BARIŞ İÇİN İŞ BİRLİĞİ SEBEBİ OLMALIDIR”
‘Sınır Aşan Sular Hukuku Bağlamında Türkiye’ başlığında değerlendirmelerde bulunan İstanbul Medeniyet Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dr. Öğr. Üyesi Hasret Yücel, “Nüfus artışı, yeni gereksinimlerin oluşması ve su kirliliği üzere nedenlerden ötürü insanlığın su muhtaçlığı giderek artmaktadır. 20. yüzyılın en kıymetli stratejik malzemesi petroldü. 21. yüzyılın en kıymetli stratejik malzemesi ise su olacak. Petrolün savaşlara neden olması üzere su da savaşların sebebi mi olacak? İnsanlık suyu ülkü formda, herkesin muhtaçlığını karşılayacak biçimde kullanırsa bu herkesin yararıdır. Buna bir stratejik malzeme olarak yaklaşmak ve savaşmak herkese ziyan verir. Bu yüzden su savaş sebebi değil, barış için iş birliği sebebi olmalıdır” diye konuştu.
Birden fazla ülkenin ortasında hudut oluşturan yahut hudut kat eden sular olarak tanımlanan “sınır aşan sular” hakkında bilgi veren Yücel, memleketler arası hukukta bahisle ilgili birinci çalışmaların Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra başladığını fakat hudut aşan sular hakkında en kıymetli mutabakatın 1997 tarihli “Uluslararası Su Yolları” muahedesi olduğunu belirterek şu sözleri kullandı:
“İlk taslak metin 1991’de hazırlandı lakin reaksiyon çekti, ikinci metin 1994’te, son metin ise 1997’de hazırlandı. Bilhassa birinci metin Türkiye’nin de içinde olduğu, kaynağı olan ve üst kıyıdaş olan devletlerin aleyhine düzenleme getiriyordu. 27 Mayıs 1997’de 106 devletin evet, 3 devletin hayır oyu ile kabul edildi. Türkiye, Çin ve Brunei hayır oyu kullandı. Bu kadar büyük bir oy ile kabul edildiği için başarılı olacağı düşünüldü. Yürürlüğe girebilmesi için 35 devletin taraf olması gerekiyordu. Fakat uzun mühlet 35 sayısına ulaşılamadı. Hatta 2008’de yeni muahede hazırlanması gündeme geldi. Lakin bu tarihten sonra sayı artmaya başladı ve 2014’te 35 devlete ulaşarak yürürlüğe girdi. Bu sayı muahedenin başarısız olacağını gösterir. Günümüzde yeni bir mutabakat düşünülüyor.”
Muahedenin vurgulanması gereken istikametinin “ortak yönetim” prensibi olduğunu da lisana getiren Yücel, “Ortak idare prensibi hudut aşan suyun kıyıdaş olan tüm devletleri ortasında ortak idareyle çözülmesini söylüyor. Mesela Türkiye’nin Fırat ve Dicle konusunda Irak ve Suriye’ye teklifi budur. Suriye bizden 750 metreküp su istiyor. Biz mutabakata nazaran 500 metreküp veriyoruz. Suriye bu ortak idaresi kabul etmiyor. Hatta biz elektrik elde etmek için daha fazla veriyoruz. Elektrik elde etmek için barajlardan su bırakılmalı. Şayet su bırakmazsak elektrik üretemeyiz. Su bırakmak güya Türkiye sularını diğerlerine ikram ediyormuş üzere anlaşılıyor ancak hayır. Her kıyıdaş devletin sudan en verimli yaralanması elektrik elde etmesi ve sulamayla olur. Alışılmış burada barajların fayda ve ziyan açısından düzgün kıymetlendirilmesi gerekir” dedi.
