‘Türk’ün tapu senedi’ niteliğinde olan bir ‘taşbaba’ heykeli daha bulundu

ERZURUM’un Şenkaya ilçesinin dağlık kısmında 3 bin 500 yıl öncesine ilişkin olduğu kestirim edilen ve ‘Türk’ün tapu senedi’ niteliğinde olan bir ‘taşbaba’ heykeli daha bulundu. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Yavuz Günaşdı taşbabaların Türk beyefendileri için kıymetli ve hatıra olarak onların büyüklüğünü göstermek ismine, erdemlerine dikilen mezar taşları olduğunu belirterek, “Orta Asya, Kafkasya ve Anadolu ilişkisinin izlerine taşıyan bu taşbaba heykelleri epey önemli” dedi.
Şenkaya’nın Akşar Beldesi’ne bağlı Ormanlı köyünde yaşayan ve hayatını hayvancılık yaparak kazanan Aytaç Alver (45), köyün dağlık bölümünde uzunluğu 1 metre 20 santim olan üzerinde ise belirli meçhul formların yer aldığı bir kaya buldu. Birebir bölgede geçen yılın şubat ayında da bir taşbaba heykeli bulan ve yetkilileri haberdar eden, yaşadıklarından ötürü da deneyim sahibi olan Aytaç Alver, bu çeşit hususlarla yakından ilgilendiğini bildiği Aziziye Belediyesi’nde misyonlu Pahalı Taşlar Derneği Önderi Oğuzhan Bingöl ile temasa geçti, cep telefonu kamerasıyla çektiği fotoğrafları da kendisine gönderdi.
Fotoğraflardan yeni bir taşbaba heykeli bulunduğunu anlayan Bingöl durumu bildirdiği Erzurum Müze Müdürü Hüsnü Genç ve Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Yavuz Günaşdı ile Ormanağzı köyüne gitti. Alver’in gösterdiği bölgede yapılan denetim ve inceleme sonrasında bulunan yeni taşbaba heykelinin yanında, diğer tarihi pahaya sahip eserler de olabileceği ihtimali üzerinde duruldu.
‘PROTO- TÜRK HEYKEL SANATININ BAŞLANGICINI OLUŞTURUYORLAR’
Ormanlı Mahallesi’nin 2 kilometre güneydoğusunda yapılan araştırmalar ışığında birçok taşbabanın var olabileceği anlaşılan alanda daha evvel de bir taşbaba heykelinin bulunduğunu hatırlatan Doç. Dr. Yavuz Günaşdı, şunları söyledi:
“Orta Asya, Kafkasya ve Anadolu kontağının izlerine taşıyan bu taşbaba heykelleri epeyce değerli. Tespit edilen ikinci taşbaba 1 metre 23 santim uzunluğunda ve 47 santim genişliğinde. Kısmen yüz kısmı ile elleri, kemeri ve kemerinin çabucak üzerinde yer alan ve kama olduğu düşünülen motiflerin işlendiği görüldü. Bu heykeller Orta Asya’da Okunyev kültüründen itibaren başlamış ve Andronova kültür çağı boyunca tüm Avrasya kıtasına yayılmıştır. M.Ö. 17’nci yüzyıldan itibaren bu heykel sanatı Kafkasya yoluyla Anadolu’ya taşınmıştır. Tespit edilen bu heykeller, Hakkâri stelleri ve İran Meşgin bölgesindeki heykeller ile düşünüldüğünde Proto-Türk heykel sanatının başlangıcını oluşturmaktadır. Bu alanda kesinlikle hafriyat çalışması yapılmalıdır. Anadolu’daki Türk tarihinin izlerini günümüzden 3000-3500 yıl daha önceye götürebilecek olan bu buluntulardan bir oburu daha Erzurum Müzesine götürülerek muhafaza altına alındı.” 
‘BU BÖLGEDE BULUNAN İKİNCİ TAŞBABA, TÜRKİYE’DE DİĞER ÖRNEĞİ YOK’
Taşbabaların eski Türk geleneklerine nazaran Türk beyefendileri için değerli ve hatıra olarak onun büyüklüğünü göstermek için erdemine dikilen mezar taşları olduğunu söz eden Müze Müdürü Hüsnü Genç, şöyle konuştu: 
“Gördüğümüz bu taş, eski Türklerin kullandığı ve bizim de ‘taşbaba’ dediğimiz bir mezar taşıdır. Bu taşlar günümüzde kullanılan mezarların baş kısmına konulan şahide kısmını oluşturuyor. Bu mezar taşlarının birincisi Prof. Dr. Veli Sevin hocamız tarafından Hakkari’de bulundu ki onlar taşbaba değil, stel olarak geçiyordu. Bizim burada bulduğumuz taş ise taşbaba sınıfında yaklaşık olarak M.Ö 2000’li yıllara tarihlenen, Geç Tunç Çağı dediğimiz beylikler periyoduna ilişkin, olağan o vakitlerde bu türlü devletler yok, beylikler, aşiretler halinde yaşıyorlar. Bunlar Erzurum’da bulunan birinci Türk izleri. Türkiye için kıymetli olan bir husus. Taşbabanın bulunduğu yerin çabucak ardındaki kale ise muhtemelen Erken Tunç Çağı’na ilişkin. Bu kalenin günümüze kadar ulaşan kısmının Ortaçağ’da da yolların güvenliğini sağlamak hedefiyle ağır halde kullanıldığını görmekteyiz. Bu taşın tek örneği yeniden bu bölgede geçen yıl bulunmuştur ve şu an Erzurum Müzesi’nde sergilenmektedir. Bu bulduğumuz taş ise ikinci taşbaba oluyor. Türkiye’de öteki örneği yok. Benzerleri Orta Asya, Moğolistan, Tacikistan, Türkmenistan, Çin’e kadar uzanan bölgede bulunmaktadır.  Bu taşlar Birinci Türklere ilişkin taşlardır.”