Beyza Işık GÜLER-Kubilay ÖZEV/İstanbul, – İSTANBUL Üniversitesi-Cerrahpaşa Orman Fakültesi’nde bulunan bitki kütüphanesi 37 bin bitki örneğine konut sahipliği yapıyor. Prof. Dr. Ünal Akkemik, “Bütün Türkiye’nin florasını aslında bir koleksiyonda görebiliyoruz. Türkiye’nin hangi bölgesinde hangi bitkiler olduğunu yahut bir bitkinin hangi bölgelerde yayıldığını görebiliyoruz” dedi.
İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Orman Fakültesi’nin Sarıyer’deki yerleşkesinde, tüm Türkiye’nin florasını tek bir noktada görmek ve incelemek mümkün. İçinde 37 bin bitki örneğinin bulunduğu ve “Bitki kütüphanesi” denilebilecek bu yer, Türkiye’de kurulan birinci herbaryum olma özelliğini taşıyor. 1950 yılından bugüne, Türkiye’nin çeşitli bölgelerinden toplanan bitkiler, uzun bir hazırlık sürecinin akabinde bilimsel emellerle saklanmak üzere herbaryumdaki çelik dolaplarda yerlerini alıyor. En eski bitki örneğinin 1950’li yıllara ilişkin olduğu herbaryumda, bir de Türkiye’nin diğer hiçbir yerinde olmayan fosil koleksiyonu var. 7 bin örneğin bulunduğu bu koleksiyonda ise birtakım odun örnekleri 160 milyon yıl öncesine aitken, yaprak örneklerinin en eskileri ise 23 milyon yıl öncesinden.
BÜTÜN TÜRKİYE’NİN FLORASI BİR KOLEKSİYONDA
Herbaryumun kuruluş maksadını anlatan İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Orman Fakültesi, Orman Botaniği Anabilim Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ünal Akkemik “Herbaryumlar, kurutulmuş bitki örneklerinin bilimsel maksatlarla saklandığı ve Türkiye Florasının yahut Türkiye’nin farklı bölgelerinden, farklı vakitlerde toplanan bitkilerin bir ortada bulunduğu yerler. Ve daha sonraki çalışmalar için de referans olarak bulunan koleksiyonlardır. Herbaryumlar Türkiye’de, üniversiteler bünyesinde kurulmaktadır. Herbaryum dediğimiz yerlerin tarihi, 1950 yılına dayanıyor ki birinci herbaryum burası. Prof. Dr. Hayretin Kayacaık hocamızın teşebbüsleri ile başlamış bu çalışmalar. Buranın milletlerarası kodu ISTO. Her herbaryumun bir kodu var zati. Burada yaklaşık 37 bin farklı bitki örneği var. Bu örnekler, Türkiye’nin çabucak hemen her bölgesinden. Bütün Türkiye’nin florasını aslında bir koleksiyonda görebiliyoruz. Türkiye’nin hangi bölgesinde hangi bitkiler varmış yahut bir bitkinin hangi bölgelerde yayıldığını görebiliyoruz. Tabiatta birtakım sıkıntılar yaşanıyor ve bu problemler sonucunda Türkiye’de birtakım tiplerin yok olmaya başladığını ya da ömür alanların daraldığını biliyoruz. Ve herbaryumlar bize bu manada büyük katkı sağlıyor. Mesela herbaryum kayıtlarından bulduğumuz örneklerin kimilerini bugün bulamıyoruz. Münasebetiyle herbaryumlar bilimsel manada bitkilerin nasıl teşhis edileceği ve Türkiye florasının bir alanda toplanması manasında büyük bir imkan sağlıyor” dedi.
UZUN BİR HAZIRLIK SÜRECİ VAR
Herbaryumda saklanan bitki örneklerinin muhakkak bir ısıda ve çelik dolapların içinde, mantar ve böceklenme üzere etkenlere karşı korunduğunu söz eden Akkemik, bu bitkilerin inançla saklanması için uzun bir hazırlık süreci olduğunu söyledi.
O süreci ise Akkemik, şöyle anlattı:
“Herbaryumlara getirdiğimiz örnekleri çabucak tabiattan getirip buraya koyma talihimiz yok. Uzun bir hazırlık süreci var. Böceklere ve mantarlara karşı onları muhafazamız, makul bir nem istikrarını koruyarak saklamamız gerekiyor. Bu örneklerin de daima denetim edilmesi lazım. Ve yeni örneklerin de vakit zaman eklenmesi lazım ve tüm bunlar için herbaryumlarda uzmanların çalışması gerekiyor lakin bizim herbaryumumuzda yıllardır bir uzman yok. Bu örnekleri tabiattan toplamak için Tabiat Müdafaa ve Ulusal Parklar Genel Müdürlüğü’nden araştırma müsaadesi alıyoruz. Örnekler toplandıktan sonra, bizim ‘herbiye’ dediğimiz süreci yapıyor ve örnekleri gazete kağıtları ortasında sıkıştırıyoruz. Sonra doğal olarak kurumasını bekliyoruz. İçindeki su ölçüsü yeterlice kuruyana kadar örneklerimizin gazetelerini daima değiştiriyoruz. Üzerlerine de örneğin hangi bölgeden, hangi yükseltiden toplandığı ve hangi cinse ilişkin olabileceği üzere ona ilişkin tüm bilgileri yazıyoruz. Örnekler kuruduktan sonra özel kartonlara yapıştırıyoruz. Ve sonra o örnekleri dondurucuya atıyoruz. En az 1 hafta 10 gün orada kalıyor zira içindeki potansiyel tüm böcek ve lavraların ölmesi gerekiyor. Ön süreçler bittikten sonra burada tanısı yapılıyor ve bilinen tiplerse etiketleri hazırlanıyor. Örneği toplayan kişinin ismi, çeşidin ismi, teşhis ettiği tarih…”
TÜRKİYE FLORASININ YENİ TİPLERİ DE BURADA TANIMLANIYOR
Toplanan kimi örneklerin, öteki rastgele bir tipe benzemediği durumlarda, yeni tıp tanımladıklarını ve ona Latince bir isim verdiklerini lisana getiren Akkemik, “Eğer rastgele bir örnek diğer öteki örneklere benzemiyorsa o vakit, o yeni bir örnek olabilir. O vakit o örneğin teşhisi için, o çeşidin dünyadaki örnekleri inceleniyor. Farklı ise Türkiye florası için yeni bir çeşit diye yayımlanıyor. Yeni bir örnek teşhis ettiğimiz vakit ise, ona kesinlikle Latince bir isim veriyoruz” diye konuştu.
MİLYONLARCA YILLIK ODUN VE YAPRAK FOSİLLERİ DE VAR
Bitki örneklerinin en eskisinin 1950’lere ilişkin olduğunu lisana getiren Akkemik, herbaryum bünyesinde Türkiye’de öteki rastgele bir yerde olmayan fosil koleksiyonunun bulunduğunun da altını çizdi.
Akkemik, “Bizim herbaryumumuzda, Türkiye’nin öteki hiçbir yerinde olmayan farklı koleksiyonlarımız var. Bir şimdiki, şu an yaşayan bitkilerin olduğu içinde bulunduğumuz koleksiyon, bir de fosil odun ve yaprak koleksiyonu. Onlar çok eski alışılmış. Buradaki bitki örneklerin birçok, 1960’lara ilişkin. Fosil dediğimiz olay ise, milyonlarca sene evvel yaşamış ve bugüne izleri kalmış olan bitki kalıntılarıdır. Bu bitki kalıntıları yaprak olabilir, meyve olabilir, kozalak olabilir… Bu mevzuda doktora yapan arkadaşımız Dr. Tuncay Güner, yaklaşık 7 bin civarında örnek topladı. Yeni yeni tipler tanımlandı ve önemli bir fosil koleksiyonumuz oldu. Örneklerin büyük bir kısmı Batı Anadolu’dan toplandı. Bu koleksiyonlar bize, bilhassa yaklaşık 20-22 milyon yıldan, 12-13 milyon yıl öncesine kadar Türkiye’de bulunan odunsu çeşitlerin neler olduğuna, hatta Türkiye’nin ikliminin nasıl olduğuna dair kıymetli bilgiler veriyor. Birtakım odun örneklerimiz, 160 milyon yıl öncesine kadar gidiyor fakat yaprak örneklerimizin en eskisi, 23 milyon yıl öncesinden diyebiliriz” sözünü kullandı.
()
