İSTANBUL, – Ulusal Uğraş devri tarih yazımının demokratik, iştirakçi, çok sesli ve çok merkezli olarak yazılması gereksinimiyle yola çıkan Türkiye 1918-1923 Ulusal Mücadele’nin Mahallî Tarihleri Projesi, Türkiye’nin dört bir yanından akademisyen ve araştırmacıların iştirakiyle başlıyor.
Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) ve Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi (FSMVÜ) iş birliği ile gerçekleştirilecek Türkiye 1918-1923 Ulusal Mücadele’nin Lokal Tarihleri Projesi, Türkiye’nin Ulusal Uğraş ile ilgili hafızasını yerelden hareket ederek, 7 bölge başlığı altında yine kurmayı amaçlıyor.
Projenin birinci adımı olarak organize edilen Ulusal Çabaya Mahallî Bakışlar Çalıştayı, 7-8 Haziran tarihlerinde Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Topkapı Yerleşkesi’nde gerçekleştirildi, İstanbul dışında olan akademisyen ve araştırmacılar Çalıştaya online ortamda katıldı.
Çalıştayda, Ulusal Uğraş yıllarına merkezden bakan siyasi ve askeri tarihyazımının ötesine geçerek toplumsal ve mahallî bir perspektiften bakmanın imkânları müzakere edildi, mahallî toplulukların, sıradan insanların Ulusal Gayrete dair algı ve tecrübelerinin periyodun tarihyazımına nasıl dahil edilebileceği tartışıldı.
Tıpkı vakitte Türkiye 1918-1923 Ulusal Mücadele’nin Mahallî Tarihleri üst-başlıklı dizinin yayına hazırlanması için yol haritası belirlendi. Projede hazırlanacak bilimsel metinler on cilt halinde TÜBA tarafından yayımlanarak kamuoyuyla paylaşılacak.
“MİLLİ UĞRAŞ DEVRİ ÇOK TARAFLI ARAŞTIRILMALIDIR”
Ulusal Çabaya Lokal Bakışlar Çalıştayı’nın açılışında konuşan Türkiye Bilimler Akademisi Başkanı Prof. Dr. Muzaffer Şeker, akademisyenlerin ve araştırmacıların katkı, tenkit ve dayanaklarıyla tarihi, hamasetten uzak, objektif seviyede araştırmak için projeyi başlattıklarını söz etti.
Ulusal Gayret periyodunun ekseriyetle tek açıdan, tek merkezden ele alındığına işaret eden Şeker, “Oysa Ulusal Uğraş çok istikametli çok boyutlu araştırılması gereken farklı kriterler içerir. Ulusal Gayret sürecinin muvaffakiyete ulaşmasında lokal faktörlerin yeri ve değeri hâlâ tam açıklığıyla ortaya konmamıştır. Çok uzak bir tarih olmamasına karşın Ulusal Uğraş devri hak ettiği objektif, çok sesli değerlendirmelerden uzak kalmıştır. Bu bahiste herkesin mevzuyu kendi cephesinden dayatmalarla ortaya koyması maalesef süreci bu noktaya getirmiştir. Meğer Ulusal Uğraş tarihyazımının bütüncül bakış açısına sahip olması gerektiği üzere sürece müdahil olan tüm faktörlerin de objektif, hamasetten uzak değerlendirmeye sahip olması gerekir” diye konuştu.
Proje kapsamında Ulusal Gayret periyodu tarihyazımında merkezi bakış açısından farklı olarak devirlere eğilen, bölgesel kaynakların ve aktörlerin de inceleneceği bir süreci başlatacaklarını kaydeden Prof. Dr. Muzaffer Şeker, projeye ilişkin bir seri yayınlayacaklarını lisana getirdi.
“MİLLİ ÇABA TARİHİMİZİN KURUCU HADİSESİDİR”
Konuşmasına toplumları oluşturan ortak tarih şuuru ve kolektif hafızanın kıymetine dikkati çekerek başlayan FSMVÜ Rektörü Prof. Dr. M. Fatih Andı ise “Bireyler için hafıza ne kadar hayati ise toplumlar için tarih o kadar değerlidir. Tek tek bireylerin bir toplumu, bir milleti teşkil edebilmeleri lakin tıpkı şeyleri hatırlamaları, ortak bir tarihleri yani kolektif bir hafızaya sahip olmalarıyla mümkündür. Bir tarih şuuru bir hafıza siyaseti olmaksınız bir millet olunamaz. Ulusal Çaba de bizim hafızamızın temel taşlarından birisidir” sözlerini kullandı.
Ulusal Mücadele’nin tüm kişisel farklılıklarımıza karşın üzerinde anlaşıp uzlaşılan kıymetli bir hadise olduğunu belirten Prof. Dr. Andı, “Anlaşıp uzlaştık zira Birinci Dünya Savaşı öncesinde Sevr Muahedesi Ulusal Çabayı bu milletin önünde yegâne seçenek olarak bıraktı. Milletimiz başkayı gayrıyı bırakıp Ulusal Gayret fikri ve ruhu etrafında tek beden oldu. Anadolu’nun ve Trakya’nın dört bir tarafında imkânsızlıklar içerisindeki bir halk bu çaba sayesinde millet olma ehliyetini gösterdi. Bu yüzden Ulusal Gayret tarihimizin kurucu bir hadisesidir” dedi.
Her kuşağın bu büyük hadiseyi yine ele alıp yorumlaması gerektiğini belirterek bir yakın tarih seferberliği başlatılmasının altını çizen Prof. Dr. Andı şöyle devam etti:
“Bu çerçevede akademiye çok kıymetli görevler düşmektedir. Hâlihazırda Ulusal Mücadele’nin, TBMM’nin, Cumhuriyet’in ilanının 100’üncü yıl dönümleriyle ilgili olarak akademik etkinlikler düzenlenmekte, yayınlar yapılmakta, müzeler kurulmaktadır. Bunların nicelik olarak artması ve nitelik olarak daha da yetkinleşmesi gerekmektedir. Cumhuriyet’in 100’üncü yıl dönümüyle ilgili yapılan bilimsel, kültürel ve sanatsal çalışmalar devletimiz tarafından en üst düzeyde himaye ve teşvik edilmektedir. FSMVÜ olarak biz de bir dizi proje ve faaliyetlerle bu seferberliğe katkı veriyoruz. Bu çalıştaya mesken sahipliği yapmaktan memnuniyet duyuyoruz. Türkiye Bilimler Akademisine projeyi himaye ettiği için şükranlarımı arz ediyorum. Tez vakitte projenin çıktılarını da elimize alabilmeyi, Ulusal Çabamızın lokal tarihlerini halkımızın istifadesine sunabilmeyi umuyoruz.”
YAŞANAN FAKAT YAZILAMAYAN TARİH ANLATILACAK
Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Türkiye Araştırmaları Merkezi Müdürü Doç. Dr. Mustafa Göleç ise projeyi ayrıntılandırarak izlenecek yol hakkında bilgiler paylaştı.
Ulusal Çaba bahisli Türkçe literatürün yüklü olarak devrin siyasi ve askeri gelişmelerinden ibaret olması, monografi ve ders kitaplarının da çoklukla Mili Gayret başkanlarının fikir ve aksiyonlarıyla, cephelerdeki askeri harekâta odaklanmasının farklı birçok noktayı eksik bıraktığını aktaran Göleç şunları kaydetti:
“Milli Gayret ile ilgili mevcut çalışmalar Ankara’dan, Samsun’dan, Erzurum’dan, Sivas’tan bahsettikleri kadar Artvin’den, Muğla’dan, Siirt’ten, Sinop’tan, Yozgat’tan bahsetmiyorlar. Meğer tüm kentlerimiz bu çabaya bir halde katılmış, Ulusal Mücadele’nin direkt ya da dolaylı tesirlerini yaşamış. Anadolu’nun her köşesinden evlatlarını cepheye gönderen babaların, geride kalan annelerin, kardeşlerin, eşlerin, çocukların; nüfusları azalan, ekmekleri eksilen, yaşadıkları yerler harabeye dönen, tekrar de bu varoluş gayretini canları ve malları ile büyüten insanların hafızaları ne yazık ki yaşanan fakat yazılamayan tarihimizin kaynakları.”
Çalışma kapsamında çok sayıda akademisyen ve araştırmacının iştirakiyle arşiv evraklarının yanı sıra başta lokal basın olmak üzere anılara, günlüklere, efemeraya, kelamlı kaynaklara, folklora, mimariye bakarak Ulusal Mücadele’nin yereldeki izlerini derleyip değerlendireceklerini lisana getiren Doç. Dr. Göleç, “Amacımız; mahallî ve kelamlı tarihin demokratik, sivil ve iştirakçi imkânlarından yararlanarak insanımızın kendisini bir modülü olarak hissedebileceği bir tarih ve hafıza oluşturabilmek. Bu proje kapsamında ülkemizin çeşitli üniversitelerinden akademisyenler yahut tarih araştırmacıları ile iş birliği düzenekleri geliştirmek istiyoruz. Ulusal Gayrete Mahallî Bakışlar Çalıştayı bu mevzuda atılmış birinci adım” dedi.
34 BİLİM BEŞERİNİN İŞTİRAKİYLE ÇALIŞTAY RAPORU HAZIRLANDI
Çalıştay, Ulusal Çaba Tarihyazımının Kaynakları (Arşivler, Lokal Basın, Anılar, Kelamlı Tarih Çalışmaları, Görsel Kaynaklar, Efemera), Ulusal Gayrette Devlet ve Toplum (İşgaller, İstanbul ve Ankara ile Bağlantılar, Lokal Cemiyetler ve Kongreler, Seçimler ve Mebuslar, İç İsyanlar, Eşkiyalık ve Asayiş Sorunları), Ulusal Çabanın Özneleri (Askeri ve Sivil Bürokrasi, Eşraf ve Din Adamları, Köylüler, Bayan ve Çocuklar, Azınlıklar, Nüfus Hareketleri vb.), Toplumsal Bellek ve Ulusal Gayret (Müzeler, Anıtlar, Şehitlikler, Folklor, Edebiyat, Ders Kitapları vb.) başlıklı dört oturumda gerçekleşti. Çalıştayın ikinci gününde ise 22 farklı üniversiteden ve 3 müzeden 34 bilim insanı ve uzmanın iştirakiyle Genel Kıymetlendirme ve Çalıştay Raporu hazırlandı.
