Sıhhat Bakanlığı Sıhhatin Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü’nün (SGGM) tarafından 6 bin 228 hane üzerinden yürüttüğü “Türkiye Sıhhat Okuryazarlığı Seviyesi ve Bağlantılı Faktörleri Araştırması” ile sıhhat okuryazarlığı seviyesi, ulusal seviyede saptandı. Araştırma sonuçlarına nazaran Türkiye’de yaklaşık olarak 10 bireyden 7’sinin sıhhat okuryazarlığı seviyesinin yetersiz yahut hudutlu olduğu görüldü. Mevzuyla ilgili değerlendirmelerde bulunan Dr. Yüksel Barut, “Toplumun yüzde 68’inde sıhhat okuryazarlığı olmadığını görüyoruz. Bir ülkenin sıhhat okuryazarlığı düşük olduğunda, sıhhate harcaması ve bireylerin kronik hastalıklar artmak durumunda” diye konuştu.
Türkiye’de sıhhat okuryazarlığı seviyesini ölçmek üzere Sıhhat Bakanlığı Sıhhatin Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü tarafından (SGGM) yürütülen bir çalışma kümesiyle Avrupa Sıhhat Okuryazarlığı Araştırması için geliştirilen kavramsal çerçeve referans alınarak, Türkiye Sıhhat Okuryazarlığı Ölçeği-32 (TSOY-32) geliştirildi. Çalışma kapsamında, 6 bin 228 hane üzerinden yapılan “Türkiye Sıhhat Okuryazarlığı Seviyesi ve Alakalı Faktörleri Araştırması” ile sıhhat okuryazarlığı seviyesi, ulusal seviyede saptandı. Araştırmada sıhhat okuryazarlığı seviyesinin demografik özelliklere, sosyoekonomik şartlara ve sıhhatle ilgili mevzularda bilgi kaynağı olarak kullanıldığı belirtilen irtibat araçlarına nazaran nasıl değiştiği incelendi. Buna nazaran TSOY-32 ile saptanan sıhhat okuryazarlığı seviyesine bakıldığında, ankete katılanların yüzde 30,9’unun yetersiz, yüzde 38’inin sorunlu-sınırlı, yüzde 23,4’ünün kâfi, yüzde 7,7’sinin ise harika olduğu görüldü.
Mevzuyu pahalandıran İstanbul Gelişim Üniversitesi Sıhhat Bilimleri Fakültesi Dekan Yardımcısı Dr. Yüksel Barut ve Öğretim Vazifelisi Bahar Kanbur, sıhhat okuryazarlığının ilköğretimde verilmesi gerektiğini belirterek tekliflerde bulundu.
“TOPLUMUN YÜZDE 38’İNDE SIHHAT OKURYAZARLIĞI YOK”
SSGM’nin yürüttüğü çalışma ile ilgili bilgi veren Dr. Barut, “Sağlık Bakanlığı Sıhhatin Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü’nün yapmış olduğu bir çalışma var. 6 bin 228 hanede, tüm seviyedeki bireylerle bir anket yapıldı. Yapılan çalışmada, iki temel boyut üzerinden gidiliyor. Birincisi, tedavi ve hizmet; ikincisi ise, sıhhatin korunması ve geliştirilmesi üzerine. Süreç olarak baktığımızda da 4 sürecin irdelendiğini görüyoruz. Sırasıyla bilgiye ulaşma, bilgiyi manaya, bilgiyi sorgulayıp kıymetlendirme ve son olarak bilgiyi uygulama diyebiliriz. Bu dört süreç, birbirini tamamlayıcıdır. Bu ankette de bireylere, bilgiye yönelik sorular soruluyor ve ‘yetersiz olanlar’, ‘sorunlu anlayanlar’, ‘orta ve harikaya yakın olanlar’ ve ‘mükemmel olanlar’ formunda 4 kümede inceleniyor. Sonucunda da ürkütücü sayılar ortaya çıkıyor. Yetersiz kategorisine baktığımızda yüzde 31, sıkıntılı olanlara baktığımızda yüzde 38’e yaklaşıyor. Bunları topladığımızda, toplumun yüzde 68’inde sıhhat okuryazarlığı olmadığını görüyoruz. Eksiksiz olanların oranı ise yüzde 7’lerde” dedi.
MALİYETİ VE KRONİK HASTALIK RİSKİNİ ARTTIRIYOR
Sıhhat okuryazarlığı düzeyinin düşük olması durumunda sıhhat maliyetlerinin arttığını kaydeden Dr. Barut, “Bu oranlar, bizim sıhhat maliyetlerimizin artmasını gündeme getiriyor. Bir ülkenin sıhhat okuryazarlığı düşük olduğunda, sıhhate harcaması artmak durumunda. Hami hekimlikten uzaklaşıyoruz. Halbuki birey bilgiye ulaşsa, bunu da sıhhati geliştirmek için kullanmış olsa maliyetler düşecek. Birinci korucu hekimlik ve halk sıhhati korunmuş olacak. Yapılması gerekenleri bu anket üzerinden değerlendirecektir Sıhhat Bakanlığı lakin temele baktığımızda bireyin sıhhat bilgisine nasıl ulaşacağı, nasıl anlayacağı, nasıl değerlendirip sıhhatini geliştireceğini birinci eğitimde vermek lazım. Bu kavramların eğitimi bireye verildiğinde ülkenin de sıhhat sarfiyatları azalmış olur” diye konuştu.
Dr. Yüksel Barut, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Bu durum okuma-yazma oranıyla da ilgili. Bireyin tabibe inanç fazla. Hasebiyle hasta, doktorun söylediklerine yüzde 70 oranında uyuyor. Bir de etrafındakilerin söylediklerini, uygulayanlar var. Onların da karşı tarafın söylediklerine inanıp, uyma oranı yüzde 70-73 oranında. Kronik hastalara geldiğimizde de bireylerin yetersizliğini görüyoruz. Bireyin, kronik hastalıklara yakalanmaması için ne yapması gerektiği, yapsaydı neler olup olmayacağı konusunda da yetersizliklerle karşılaşıyoruz. Ankette ilkokul mezunlarının kapsadığı kümede, sıhhat okuryazarlığının düşüklüğü yüzde 60’lara yaklaşıyor ki bu çok büyük bir sayı. Burada birçok etken var. Birincisi bireyin eğitimiyle, ikincisi bireyin etrafıyla, üçüncüsü bireyin sıhhat sistemine ulaşmasıyla ilgili. Lakin her şeyden evvel, eğitim verilirken, sıhhat okuryazarlığı kavramını bireye benimsetmek zaruriliği var. Türkiye’deki yaklaşımda sıhhat daima ötelenir, bıçak kemiğe dayanınca doktora gidilir. Bıçak kemiğe dayandığında hastaneye gidildiğinde maliyet artacak.”
SIHHAT OKURYAZARLIĞI EĞİTİMİ İLKÖĞRETİMDE VERİLMELİ
Sıhhat okuryazarlığı anketinin genel bilgilerine nazaran ‘Tedavi ve Hizmet Süreci’ boyutunda yetersizlik oranının yüzde 27, sorunlularda ise yüzde 31 olduğunu aktaran Dr. Barut, “Yine geldik yüzde 58’lere. Kâfi seviye yüzde 30, eksiksiz olan ise yüzde 11’in altında. İlkokul ve lise mezunlarının yetersizliğinin yüzde 27 olduğunu söylemiştik. Üniversite mezunlarının sıhhat okuryazarlığındaki yetersizlik yüzde 9,6 oranında. Buradaki yetersizlikten kasıt bilgiye ulaşamaması, ulaştığı bilgiyi anlamaması, değerlendirmemesi ve sıhhatini geliştirecek rastgele bir uygulamada bulunmaması. Aslında şunu vurgulamak istiyorum; bu durum yalnızca, kişinin okuduğu okul yahut kısımla birebir ilgili değil. Sıhhat okuryazarlığı, birebir vakitte bir kültür olarak da gelişmeli. Bu eğitim ve kültürü evvel aile vermeli daha sonra da ilköğretimde verilmeli” tabirlerini kullandı.
ERKEKLERİN OKURYAZARLIK ORANI BAYANLARDAN YÜKSEK
Bilhassa yaşlılarda sıhhat okuryazarlığı düzeyinin düşük olduğunu belirten Dr. Barut, bayanlar ve erkeklerdeki orana da dikkat çekti. Dr. Yüksel Barut, bu yetersizliğin nedenlerini şöyle sıraladı:
“65 yaş üzeri daima gündemde olağan. Bu küme teknolojiden biraz uzak kaldığı için bilgiye ulaşmada da zorluklar çekebiliyor. O vakit da yaşlılardaki sıhhat okuryazarlığında yetersizlik oranı yüzde 90’lara çıkıyor. Öteki üzücü bir gerçek ise, bayanlarda sıhhat okuryazarlığı yetersizliğinin yüzde 35 erkeklerde ise yüzde 26 olması. Bu noktada en ağır emekçi olan bayanlarımız genelde mesken işleriyle, kendi işleriyle, çocuklarla uğraşıp ilgilendiği için sıhhatini öteliyor. Bazen öteleme, genel çizgi itibariyle kültüre de gidilince, çocuğununkini ve eşininkini örnek aldığı için oluyor. Zira kendisini sonraya bırakıyor. Hasebiyle sıhhat okuryazarlığı yetersizliğinin bayanlarda yüksek olması cahilliğinden değil, çevresel faktörlerden kaynaklı.”
İRLANDA VE HOLLANDA EN ÂLÂ POZİSYONDA
Avrupa’da yapılan çalışmadan bahseden Dr. Barut, “Avrupa Sıhhatin Korunması Sıhhat Okuryazarlığı Konsorsiyumu’nun daha evvel yapmış olduğu 8 ülkedeki anketin bilgileri de var. Onları karşılaştırdığımızda, okuryazarlıkta en âlâ pozisyonda olan ülkenin İrlanda ve Hollanda olduğunu görüyoruz. İrlanda’da sıhhat okuryazarlığı yüzde 60’lara, Hollanda’da ise yüzde 72’lere kadar tırmanmış. Lakin bizim üzere olan ülkelerin temelindeki sorun, sıhhat okuryazarlığının düşük olması” diye konuştu.
TOPLUMUN TAMAMINI ETKİLİYOR
Sıhhat okuryazarlığı konusunda toplumun bilinçlendirilmesi gerektiğini vurgulayan Sıhhat Bilimleri Fakültesi Öğretim Vazifelisi Bahar Kanbur, çeşitli tekliflerde bulundu. Kanbur, “Aslında, sıhhat okuryazarlığının düşük olması tüm toplumu etkileyen bahislerden bir tanesi. O yüzden sıhhat çalışanlarının ve bireylerin bu yeteneklerini ve kapasitelerini arttırması gerekiyor. Alışılmış bu çok boyutlu ve çok bölümlü bir çalışma. Münasebetiyle çok paydaş gerekiyor. Bu noktada bireylerin, kendi ferdi sıhhat enformasyonlarını okuyabilmesi, kendi sıhhat tablolarını yorumlayabilmesi, bireyin ve ailesinin termometre, tansiyon ölçme aygıtı üzere muhtaçlık duyduğu temel aygıtları kullanabilmesi ve kendi ilaçlarının dozlarını, zamanlamasını ayarlayabilmesi gerekiyor. Örneğin bebeklerin hayata başladığı birinci 6 aylık devirde anne sütüyle beslenmesi, çok değerlidir. Lakin biz görüyoruz ki toplumda sıhhat okuryazarlığı düşük bayanlarda çok ender uygulanıyor. Bu nedenle bu bayanların ve ailelerinin, sıhhat çalışanları tarafından bilinçlendirilmesi gerekiyor” dedi.
HASTA ŞİKAYET DÜZENEĞİNİ BİLMELİ
Yaşa uygun olarak sıhhat okuryazarlığını arttıracak eğitim programlarının düzenlenmesi gerektiğinin altını çizen Kanbur, “Yaşlıların da sıhhat okuryazarlığı konusunda bilinçlendirilmesi, hasta dostu yazılı gereçlerin hazırlanması, farkındalığı arttırıcı kampanyalar yapılması güzel olabilir. Aslında Sıhhat Bakanlığı Sıhhatin Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü’nün yürüttüğü kimi kampanyalar var. Bunlara akılcı antibiyotik kullanımı, obezite ile çaba, bağımlılıkla çaba kampanyası bunlara örnek verilebilir. Hastanın şikayet düzeneğini bilmesi değerli. Faal yahut pasif olarak bu sıhhat hizmetlerinden yararlanmaya yönlendirilmesi yararlı olabilir. Bu ortada taşınabilir sıhhat uygulamalarının da çok yararlı olduğunu gözlemliyoruz. Zira kişi, buraya bütün bilgilerini girdiği vakit kendi sıhhat idaresini aslında daha net yapabiliyor” sözlerini kullandı.
KİTLE İRTİBAT ARAÇLARININ DEĞERİ BÜYÜK
Kitle bağlantı araçlarının sıhhat okuryazarlığı ile ilgili çok büyük bir kıymete sahip olduğunu belirten Kanbur, “Toplumun yarısının buradan edindiği bilgileri nasıl değerlendireceği konusunda zorluk çektiği görülüyor. Yani bilginin gerçek olup olmadığına karar veremiyorlar. Burada oranlara baktığımızda, internetten yüzde 48,6 oranında faydalanıldığını görüyoruz. Televizyonun yüzde 33, gazetenin yüzde 8,9, cep telefonu ve akıllı uygulamalarının yüzde 6,5 oranında kullanıldığını görüyoruz. Bu tablo da makalelerden ve mecmualardan daha fazla faydalanılması gerektiğini kıymetinin vurgulanması gerektiğini gösteriyor” diyerek kelamlarına son verdi.
