İSTANBUL, – Sığır, koyun, keçi üzere ot yiyen hayvanlarda görülen ve insanlara geçebilen şarbon hastalığının erken teşhis ve uygun tedavi ile süratlice tedavi edildiğini söyleyen Enfeksiyon Hastalıkları Uzmanı ve Klinik Mikrobiyolog Prof. Dr. Emine Sönmez, “Şarbon kuşkusu olan hayvanların kesilmemesi, derilerinin yüzülmemesi ve etlerinin tüketilmemesi için farkındalık oluşturulmalıdır” dedi.
Beykent Üniversitesi Tıp Fakültesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Emine Sönmez, halk ortasında ‘kara kabarcık’ ya da ‘çoban çıbanı’ olarak bilinen şarbon hastalığı hakkında değerli açıklamalarda bulundu. Şarbonun insanlarda üç farklı formda görülebildiğini belirten Sönmez, tedavi ve korunma tekniklerine dair bilgi verdi.
2017 YILINDA 37 ŞAHISTA GÖRÜLDÜ
Şarbon hastalığının Eski Mısır ve Mezopotamya’da beşinci veba olarak bilindiğini söyleyen Prof. Dr. Sönmez, Afrika, Güney Amerika ve Asya’daki birtakım ülkelerde hala bu hastalığa rastlanıldığını aktardı.
Türkiye’de ise endemik olarak bulunduğunu ve hayvancılıkla uğraşanlar, veterinerler, kasaplar, mezbaha çalışanları, yün ve deri endüstrisinde çalışanlarda meslek hastalığı olarak görüldüğünü aktaran Prof. Dr. Sönmez, “İç ve Doğu Anadolu Bölgelerinde daha sık görülür, ancak görülme sıklığı epey azalmıştır. 2017 yılında 37 şahısta tespit edilmiştir. Lakin bu sayı, o yıl içerisinde Avrupa ülkeleri ortasında görülen en yüksek hasta sayısıdır” diye konuştu.
FARKLI FORMLARDA BULAŞIYOR
Şarbon basilinin üreyemeyeceği güç kaidelerde ‘spor’ denen sağlam biçimine dönüşerek uzun yıllar toprakta, tabiatta canlılığını sürdürdüğünü ve uygun şartlar oluştuğunda tekrar çoğalmaya devam ettiğini belirten Dr. Sönmez, bulaş haline yönelik şöyle konuştu:
“Otlayan hayvanlara, hayvanlardan da insanlara bulaşan şarbon, hayvanlarla direkt yahut dolaylı temas (tarımsal), deri- yün endüstrisinde çalışanlara bulaş (endüstriyel), laboratuvardan bulaş ve biyolojik savaş kaynaklı olabilir. Ülkemizde en fazla ziraî şarbon görülür ve daha çok infekte hayvanların kesilmesi, derisinin yüzülmesi, etleri ile temas edilmesi sonucu deri şarbonu gelişir. Beşerde sporların deriye bulaşması ile deri şarbonu, teneffüs yoluyla alınması ile akciğer şarbonu ve kontamine etlerin yenmesi ile gastrointestinal şarbon meydana gelir. Son yıllarda damar içi uyuşturucu kullananlarda ‘enjeksiyon şarbonu’ da bildirilmiştir. Nadiren teneffüs yahut gastrointestinal şarbon olgularında şarbon menenjiti/şarbon sepsisi de gelişebilir.”
HAYVANCILIKLA UĞRAŞANLAR RİSK KÜMESİNDE
Şarbon hastalığının risk kümeleri içerisinde hayvancılıkla uğraşanlar, kasaplar, mezbaha personelleri, dericilikle uğraşanlar, veteriner doktorlar, endemik bölgelerde ölen hayvanların kesildiği yahut gömüldüğü yerlerde bulunanlar olarak tanımlayan Dr. Sönmez, “İnsanlarda sporların deriye bulaşması ile meydana gelen deri, sindirim sistemi ve akciğer şarbonu olarak 3 biçimde klinik formu var” dedi.
DERİ ŞARBONUNDA ERKEN TEŞHİSİN EHEMMİYETİ
Şarbon hastalığının en sık görülen tipinin deri şarbonu olduğunu ve hadiselerin yüzde 95’ini oluşturduğunu vurgulayan Dr. Sönmez, “Bakteri sporları; çizik, kesik ve kaşıma ile deri bütünlüğünün bozulduğu bedenin el, kol, yüz, boyun vb. açık yerlerinden deri içine girer. Şarbon sporlarının deriden girdiği yerde, birinci evvel böcek ısırığına benzeri biçimde kabarık, kaşıntılı bir şişlik oluşur. Bu şişlik 1-2 gün içerisinde içi su dolu kabarcık haline gelir ve daha sonrada ağrısız, çoklukla 1-3 santimetre genişliğinde ortasında karakteristik siyah renkte kabuğun (ölü doku) yer aldığı bir yara meydana gelir. Yara yerinde ağrı bulunmaz ve etrafında ödem meydana gelir. Kas ağrıları, baş ağrısı, lezyon ve ödem boğaza yakın etrafta ise teneffüs zahmeti meydana gelir. Deri şarbonunun tedavisi uygun antibiyotiklerin kullanımı ile basitçe yapılabilmektedir. Erken teşhis ve tedavi ile büsbütün düzgünleşme olur. Tedavi edilmezse mortalite yüzde 20 civarındadır” diye konuştu.
Sindirim sistemi şarbonunun ise etlerin az pişirilmiş yahut çiğ biçimde yenmesi ile bulaştığını söyleyen Prof. Dr. Sönmez, “2-5 gün içerisinde iştahsızlık, ateş, karın ağrısı, kanlı kusma, kanlı ishal ve bulantı ile ortaya çıkar. Erken periyotta teşhis koymak zordur, bu nedenle mortalitesi yüksektir” tabirlerini kullandı.
EN AĞIRI AKCİĞER ŞARBONU
En ağır klinik tabloyu akciğer şarbonunun oluşturduğunu belirten Prof. Dr. Sönmez, “Solunan havadaki şarbon sporların akciğere inmesi ve orada açılıp çoğalması ve toksinlerini üretmesi sonucu gelişir. 2 -5 gün içerisinde ateş, öksürük, nefes darlığı gelişir. Kanlı balgam çıkarabilir. Hastada menenjit ve sepsis meydana gelebilir. Uygun tedavi edilse bile mortalitesi yüzde 55- 90 oranındadır. Biyolojik savaşlarda, akciğer şarbonu ve buna bağlı vefatlar meydana getirmek için şarbon sporları kullanılmaktadır” dedi.
TEDAVİ VE KORUNMA YOLLARI
Şarbon tedavisinde penisilin, siprofloksasin, doksisiklin üzere epeyce tesirli antibiyotikler mevcut olduğunu belirten Dr. Sönmez, erken teşhis ve uygun tedavi ile başarılı sonuçlar alınmakta olduğunu tabir ederek şarbon hastalığından korunma prosedürleri hakkında dikkat edilmesi gereken noktaları şu sözlerle açıkladı:
“Şarbon kuşkusu olan hayvanların kesilmemesi, derilerinin yüzülmemesi ve etlerinin tüketilmemesi için farkındalık oluşturulmalıdır. Şarbon kuşkulu hayvan vefatları, veteriner tabibe haber verilmelidir. Şarbondan ölen hayvanlar derin çukurlar açılarak gömülmeli ve kireç tozu dökülmelidir. Hasta hayvanların bulundukları yerler ve taşındıkları araçlar dezenfekte edilmelidir. Hasta hayvanların temas ettiği yemler, altlıklar ve gübre üzere kontamine materyeller yakılmalıdır. Riskli bölgelerde hayvanlara şarbon aşısı yapılmalıdır. Şarbon basili ile uğraşan bilim beşerlerine, infekte hayvanlarla teması olanlara, askeri çalışana, biyolojik savaş tehlikesinde olan insanlara şarbon aşısı yapılmalıdır.”
