Rus arşivinden Gelibolu tarihine ışık tutan yeni fotoğraflar

RUSYA Federasyonu Büyükelçiliği Müsteşarı Doç. Dr. Aleksandr Sotniçenko, Bolşevik Devrimi’nin akabinde, Beyaz Rusların Çanakkale’nin Gelibolu ilçesinde 3 yıl süren gurbet hayatına dair arşivlerden yeni çıkan fotoğrafları, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Türkiye-Rusya İşbirliği Araştırma ve Uygulama Merkezi’ne armağan etti. Merkez Müdürü Prof. Dr. Vedat Çalışkan, “Beyaz Ruslar, Gelibolu’ya geldikten kısa müddet sonra 20 Şubat’ta dünyaya fotoğraflar geçmeye başladı. İstanbul’a gönderilen misyonlu bir subay, pazardan bir objektif alır. Onu konserve kutularının, sunta tahtaların içerisine yerleştirerek, bir fotoğraf makinesi üretir. Bununla fotoğraf çekilmeye başlarlar. Beyaz Ruslar Gelibolu’da kaldıkları 3 yıl boyunca yüzlerce fotoğraf kaydetmişlerdir” dedi.
Rusya Bilim ve Kültür Merkezi Önderi , Rusya Federasyonu Büyükelçiliği Müsteşarı Doç. Dr. Aleksandr Sotniçenko, Çanakkale’ye gelerek bir dizi ziyaretlerde bulundu. Doç. Dr. Sotniçenko, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Türkiye-Rusya İşbirliği Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü Prof. Dr. Vedat Çalışkan ile birlikte Çanakkale Valisi İlhami Aktaş, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Sedat Murat ve Gelibolu Belediye Başkanı Mustafa Özacar’ı ziyaret etti. Doç. Dr. Aleksandr Sotniçenko, beraberinde getirdiği Rus arşivlerinden çıkan, Beyaz Rusların 100 yıl evvel Gelibolu’daki ömürlerini anlatan yeni fotoğrafları Prof. Dr. Vedat Çalışkan’a armağan etti. Gelibolu ilçesinde hayatını kaybeden 381 Beyaz Rus’tan 342’sinin defnedildiği Beyaz Rusların mezarlık alanına 2008 yılında yaptırılan Rus Anıtı’nı birinci defa ziyaret eden Sotniçenko, bir demet gelincik bıraktı ve Gelibolu’da hayatını kaybeden Beyaz Ruslar için hürmet duruşunda bulundu.
‘YENİ BİNALAR, YÜZLER VE TARİH GETİRDİK’
Rus Anıtı’nda fotoğraf çeken Doç. Dr. Sotniçenko, “Bu anıta birinci defa geldim. Daha evvel yalnızca kitaplarda okudum. Ruslar çok büyük bir ordu ile buraya 1920’de geldiler ve 3 sene yaşadılar. Türk nüfusu burada çok azmış. Ruslar buradaki halkın kültürünü çok etkilediler. Gelibolu’da hayatını kaybedenler buraya defnedildi. Biz 2008 yılında bu mezarlığı yeniledik. Bu anıtı yaptık. Burayı tamirden geçirmek, bir müze yapmak istiyoruz. Bir hayalim var. Anıta Türkçe yazmamız lazım. Zira Osmanlıca, Rusça, Fransızca ve Rumca yazılmış lakin Türkçe yok. Bunu bu sene yapacağız. Ruslar, Gelibolu’yu çok az biliyorlar, zira bu biraz ordu tarihi. Buraya geldiler, daha sonra buradan Fransa’ya, Avrupa’ya, Amerika’ya gittiler. Tarihçiler çok düzgün biliyorlar ve kitaplar basıyorlar. Biz de buraya gelirken arşivlerde birkaç yeni fotoğraf bulduk. Fotoğrafları buraya getirdik. Yeni fotoğraflarda; yeni binalar, daha evvel bilinmeyen yeni yüzler ve yeni tarih getirdik. Bu sene yeni bir aktiflik yapacağız” dedi.
‘BU BEŞERLER KENDİLERİNE ‘GELİBOLULULAR’ İSMİNİ VERDİ’
Prof. Dr. Vedat Çalışkan ise, “Bolşevik Devrimi’nden sonra yüz binlerce Rus ülkesini terk ederek, diğer ülkelerde sığınmacı oldular. Yaklaşık 2 milyon Beyaz Rus’un ülkesinin dışına çıktığı iddia ediliyor. 200 bin kadar Beyaz Rus da Türkiye’ye sığındı ve Türklerin konuğu oldular. Bunların 30 bin nüfusa sahip olan 1’inci Kolordusu da 3 yıl süren misafirlik yaşadılar. Onlar, bunları Gelibolu gurbeti olarak isimlendiriyorlar. Buraya geldiklerinde Gelibolu savaştan çıkmış, sarsıntılarla yıkılmış, onlar için çeşitli imkânsızlıklar manasına geliyordu. Lakin onlar kültürleriyle, hayatı yine renklendirip hayata tutunmanın yollarını aradılar. Burada çeşitli kurslar açtılar. Peyzaj kursları, halk üniversitesi, meteoroloji, spor, yabancı lisan kursları verdiler. Bilhassa her yaştan öğrencinin eğitimine büyük değer veriyorlardı. Bununla birlikte tiyatro, gazete, mecmua faaliyetleri birbiri arkasına devam etti. Ruslar Gelibolu’da yaşadıkları bu zorluklara karşın burayı asla unutmadılar. Gelibolu’dan ayrıldıktan sonra bu beşerler kendilerine ‘Gelibolular’ ismini verdiler. Yaşadıklarını Gelibolu mucizesi olarak isimlendirdiler. Gelibolu kardeşliği dedikleri bilhassa Türklerle olan ilgilerini her vakit şükranla yad ettiler” diye konuştu.
‘LAR GELİBOLU TARİHİNE IŞIK TUTUYOR’
Rusların, Gelibolu’ya 22 Kasım 1920 yılında geldiklerini tabir eden Prof. Dr. Vedat Çalışkan, “Fakat 3 yıl kaldılar ve son askeri birlik 5 Mayıs 1923 yılında ayrıldı. Geldikten 1 yıl sonra 22 Kasım 1921’de bir dernek kurdular. İsmi Gelibolulular Derneği’dir. Gelibolu’dan ayrıldıktan sonra Beyaz Ruslar, Gelibolu Derneği’ni yurt dışında yaşatmaya çalıştılar. Bugün bu derneğin merkezi Paris’tedir. Paris’teki derneğin Gelibolu hayatına dair çok büyük bir arşivi bulunuyor. Biz Gelibolulu Ruslar ile ilgili birinci bilgileri 1923 yılında Berlin’de yayınlanan ‘Rus Ordusu’nun Gelibolu Kaderi’ isimli kitapta yer alan 44 makaleden öğreniyoruz. Bu kitabın içerisinde pek çok fotoğraf yer alıyor. Gelibolu’da konuk olan Ruslar buradaki ömürlerini belgelemeye büyük ehemmiyet verdiler. Zira bunları gelecek jenerasyonlara anlatmanın sıkıntı olacağını hissediyorlardı. Buraya geldikten kısa bir müddet sonra, 20 Şubat’ta fotoğraflar dünyaya geçmeye başladı. İstanbul’a gönderilen vazifeli bir subay, pazardan bir objektif alır. Onu konserve kutularının, sunta tahtaların içerisine yerleştirerek bir fotoğraf makinesi üretir. Bununla 20 Şubat’ta Gelibolu fotoğrafı çekmeye başladılar. Beyaz Ruslar Gelibolu’da kaldıkları 3 yıl boyunca yüzlerce fotoğraf kaydetmişlerdir. Bu fotoğraflar son derece değerlidir. Bunların bir kısmı 1923 tarihli kitapta yer aldığı için biliniyordu. Lakin bir kısmı elimize yeni ulaştı. Doç. Dr. Aleksandr Sotniçenko Gelibolu’ya yapmış olduğu bu ziyarette bize Gelibolu fotoğraflarının arşivini dijital olarak ikram etti. Artık biz onlarla birlikte Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Rusya-Türkiye İşbirliği Araştırma ve Uygulama Merkezi olarak, 22 Kasım tarihinde burada büyük bir stant açmayı planlıyoruz. Bu fotoğraflar Paris’teki Gelibolular Torunları Derneği’nin arşivinden alındı. Bu yeni fotoğraflar Gelibolu’nun tarihine yine ışık tutuyor. Zira o günlere dair evraklar son derece sonluydu. Bu fotoğraflarda Gelibolu’da gündelik hayat, Beyaz Rusların mahallî halkla bağlantıları ve kültürel peyzajı en güzel biçimde görüyoruz. Bu ortada tarihî süreçte kentin gelişimini, değişimi ve kaybolan yapılarını da ne yazık ki fotoğraflar sayesinde kaydetmiş oluyoruz” dedi.