Gül KABA-Harun YANIK-Serdar Altıntepe/İSTANBUL, – Küçükçekmece’de, 19’uncu yüzyılda 2’nci Abdülhamid devrinde Fransızlar tarafından yapılan Osmanlı’nın birinci kibrit fabrikası, pay sahibi aileler tarafından 70 milyon liraya satışa çıkarıldı. Fabrikanın mirasçılarından Eda Akalın, “Büyükdedem ortağıyla fabrikayı lastik çizme üretmek gayesiyle almış. 1’inci Dünya Savaşı çıkınca hayalini gerçekleştirememiş” dedi.
Uzun yıllardır atıl durumda olan fabrika, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından 1991 yılında 1’inci derece tarihi eser olarak tescil edilip, müdafaa altına alındı.
Bakımsızlıktan kimi duvarları yıkılan fabrikanın demir konstrüksiyon iskeleti sapasağlam duruyor. Kapı ve pencereleri ziyan gören binanın içerisinde ise ağaçlar ve otlar çıkmış. Periyodun kaidelerinde kibritleri taşımak için fabrikaya döşenen dekovil rayları da bozulmadan günümüze kadar gelmiş. 15 bin 377 metrekare yere sahip iki parselden oluşan bina, 5 bin metrekare kapalı alanı olan ticari bir mülk olarak geçiyor.
FABRİKA GÜNÜMÜZDE DEPO OLARAK KULLANILIYOR
Pay sahibi aileler, 5 farklı kısma ayırdıkları fabrikayı, kendi işlerini yürütmek için kullanmaya devam ediyor. Ailelerden biri, mermer işletmesi için kullanırken, başkası kauçuk bant üretiminde kullanıyor. Genelde depo olarak kullanılan bina, satışından sonra boşaltılacak.
AKALIN: CUMHURİYET DEVRİNDE BÜYÜK DEDEM SATIN ALMIŞ
Fabrikanın dördüncü kuşak mirasçılarından Eda Akalın, “Cumhuriyet’in ilanıyla fabrika mülk olarak satılan binalardan biriymiş. Büyük dedem ve bir kişi daha var, 2 aile olarak lastik çizme fabrikası kurmak için burayı almışlar. Yurt dışına hem makine hem de hammadde almaya gittikleri sırada 1’inci Dünya Savaşı çıkıyor ve hiçbir şey alamadan ülkeye geri dönüyorlar. O nedenle fabrika atıl olarak kalıyor, vefatlar ve doğumlar oluyor, aileler genişliyor. Burası çok büyük, aileler olarak ortak paydada buluşamadık. Tarihi eser olduğu için de yönetemiyoruz, kullanamıyoruz. O yüzden satmaya karar verdik. Fabrika, kültür merkezi, alışveriş merkezi, restoran, cümbüş kompleksi üzere birçok toplumsal faaliyet alanı olarak kullanılabilir. Lakin konut olarak bedellendirilemez, zira tarihi eser statüsünde. Restore edilip, etrafına emsal binalar yapılabilir, onun dışında yıkım olamaz” tabirlerini kullandı.
5 AİLE 20 HİSSEDAR VAR
Onarımın çok maliyetli olduğunu söyleyen Akalın, “Bize dedelerimizden miras kaldı. 5 aile toplamda 20 bireyiz, herkes farklı işler yaptığı için binayı satarak kıymetlendirmek istiyoruz. Devletin burayı değerlendirmesini çok isteriz.Türklere satılması taraftarıyız. Biz içinde hiçbir değişiklik yapmadık. İnşa edildiği üzere duruyor. Müdafaaya çalışıyoruz ancak vakit her şeyi değiştirdiği üzere mülke de ziyan veriyor. Onarım çok maliyetli olduğu için rastgele bir teşebbüste bulunmadık” dedi.
ÇOK KIYMETLİ SANAYİ MİRASI
İstanbul Gelişim Üniversitesi’nden Kültür Mirası İdaresi Uzmanı Dr. Öğr. Üyesi İlknur Türkoğlu ise “Kibrit fabrikası kıymetli bir kültür ve sanayi mirasımız. Burası 1897 yılında üretime başlayan Osmanlı’nın birinci kibrit fabrikası olma özelliğini taşıyor. O devirde fabrikanın çoğunluğu bayanlardan oluşan 200 emekçi ve 50 çalışanı bulunuyor. 1900’lü yılların başında hammadde temininde kahır olunca üretim durduruluyor. 1991 yılında tescillenerek 1993’te 1’inci derece müdafaa alanı ilan edilmiş” sözlerini kullandı.
GEREĞİNCE KORUNAMAMIŞ
2005 yılında fabrikanın birinci bloğunda restorasyon çalışmasının yapıldığını belirten Türkoğlu, “Diğer bloklar, pay sahibi aileler tarafından çeşitli maksatlar için kullanılıyor fakat gereğince ne yazık ki korunamıyor. Birinci blok dışında kalan kısımlar satışa çıkarılmış. Tüm fabrika alanı bir an evvel sanayi mirası olarak kamulaştırılmalıdır. Restore edilmesini ve sanayi mirası kimliğini yansıtacak halde düzenlenerek bir kültür merkezi olarak kent kimliğine kazandırılması isterim.Tarihi eserler kullanılırlarsa da korunabilirler. Fakat tabi ki yanlışsız kullanmak lazım” diye konuştu.
OSMANLI’NIN BATILILAŞMA SÜRECİNE ÖRNEK
Osmanlı Devleti’nin Batılılaşma periyodunda yaptırdığı kıymetli fabrikalardan biri olduğunu vurgulayan Türkoğlu, “1893 yılında Osmanlı Devleti, Fransızlarla ticari muahede yapıyor. Bu muahededen sonra Fransızlar sermaye koyarak fabrikanın yapılmasını sağlıyor. Hammadde tedarikinde dert yaşanıyor sonra 1’inci Dünya Savaşı başlıyor o nedenle fabrikanın ömrü uzun olmuyor” diye konuştu.
