İç sular da ‘istilacı’ tehdidi altında

Mehmet ÇINAR/ANTALYA, – TARIM ve Orman Bakanlığı’na bağlı Balıkçılık ve Su Eserleri Genel Müdürlüğü Kaynak İdaresi ve Balıkçılık Daire Lideri Doç. Dr. Becerikli Kanyılmaz, göller ve iç su kaynaklarına çeşitli hallerde taşınıp, getirilmiş, ekolojik istikrara ziyan veren istilacı çeşitlere dikkat çekti. Doç. Dr. Kanyılmaz, iç sulardaki en tehlikeli ve en çok ziyan veren istilacı çeşitlerin, sivrisinek balığı, zebra midyesi, İsrail sazanı, güneş balığı, gümüş balığı ve çakıl balığı olduğunu aktardı. Bu istilacı tiplerin iç sularda ekolojik taraftan ziyanlı olduğuna işaret eden Doç. Dr. Kanyılmaz, içlerinden yalnızca İsrail sazanının tüketilebildiğini, başkalarının akvaryum balığı olduğunu kaydetti.
Türkiye’de Akdeniz başta olmak üzere, son yıllarda Süveyş Kanalı ve gemilerin balast sularıyla denizlerie taşınmış birçok istilacı deniz canlısı bulunuyor. Tarım ve Orman Bakanlığı’na bağlı Balıkçılık ve Su Eserleri Genel Müdürlüğü Kaynak İdaresi ve Balıkçılık Daire Lideri Doç. Dr. Becerikli Kanyılmaz, denizlerdeki istilacı tehlikeli cinslerin yanı sıra, göller başta olmak üzere iç su kaynaklarına çeşitli hallerde taşınarak getirilmiş ve ekolojik istikrara ziyan veren istilacı tiplere de dikkat çekti.
SADECE BİRİ TÜKETİLEBİLİYOR
Doç. Dr. Kanyılmaz, iç sulardaki en tehlikeli ve en çok ziyan veren istilacı tiplerin, sivrisinek balığı, zebra midyesi, İsrail sazanı, güneş balığı, gümüş balığı ve çakıl balığı olduğunu aktardı. Bu istilacı tiplerin iç sularda ekolojik istikametten ziyanlı olduğuna işaret eden Doç. Dr. Kanyılmaz, içlerinden yalnızca İsrail sazanının tüketilebildiğini, oburlarının akvaryum balığı olduğunu kaydetti.
CANLI SU ESERLERİ MÜSAADEYE BAĞLI
Balıkçılık ve Su Eserleri Genel Müdürlüğü’nün ülkemizin sucul ekosisteminde sucul biyolojik çeşitliliğin korunması, kullanılması ve geliştirilmesiyle ilgili vazife ve sorumluğa sahip olduğunu belirten Doç. Dr. Kanyılmaz, 1380 sayılı su eserleri kanununda yapılan güncellemeyle ülkemize canlı su eseri getirilmesi ve su eserlerinin dışarıya çıkarılmasının bakanlık müsaadesine tabi olduğunu vurguladı.
SU KAYNAKLARINA BIRAKILMASININ CEZASI VAR
Su kaynaklarına sucul canlıların müsaadesiz bırakılmasının yasaklandığına dikkat çeken Doç. Dr. Uzman Kanyılmaz, “İzinsiz sucul canlıları kaynağa bırakanlara 10 bin TL, kurumlara 20 bin TL cezai yaptırım getirildi. Bakanlığımız bu mevzuda son derece hassas olup, gerek kontrol ve ihbarlarla gerekse toplumsal medya hesaplarının takibiyle müsaadesiz sucul canlıları kaynaklara bırakanlara cezai yaptırımlar uygulamaktadır” dedi.
AKVARYUM HOBİCİLERİNE DAVET
Ayrıca STK’lar ve bilimsel kuruluşlarla işbirliği içinde farkındalık ve gayret çalışmaları yürütüldüğünü de anlatan Doç. Dr. Kanyılmaz, “Vatandaşlarımızın da bu uğraşlara dayanak vermesi ve bir yerden bir yere sucul canlı taşıyıp bırakmamaları, bilhassa akvaryum hobiciliği yapanların sıkıldıklarında balıkları tabiata bırakmamaları, aldıkları yere götürmeleri değerle rica olunur” davetinde bulundu.
TRAKYA’DAN TÜM TÜRKİYE’YE YAYILDI
İç su kaynaklarında ekosisteme en çok ziyan veren sucul cinsler ve bunların özellikleri ise şöyle:
Gümüşi havuz balığı (Carassius gibelio): Halk ortasında İsrail sazanı, Çin sazanı olarak da isimlendiriliyor. Yüksek üreme kabiliyetine sahip. Süratle çoğalarak ortama hakim olur. Sazan ve sazangil tipleri üzerinde olumsuz tesirleri bulunuyor. Olağan dağılımı Kuzey Avrupa, Çin ve Rusya üzere Asya ülkeleri olmasına karşın bu çeşide Meriç ırmağının taşması sonucu Bulgaristan’dan iç sularımıza taşındı ve Türkiye’de birinci 1988’de Gala Gölü’nde rastlandı. Kısa müddette süratli yayılma göstererek, evvel bütün Trakya bölgesini istila etti, daha sonra Türkiye’nin en doğudaki yerlerini de içine alacak formda, birçok bölgesinde görüldü.
AKVARYUM HOBİCİLERİ GETİRDİ
Güneş levreği (Lepomis gibbosus): İstilacılığı yüksek bir tıp. Geniş besin tercihi, farklı habitat ve şartlara ahenk yeteneğinin yüksek olması bu tıbbın istilacı olmasında tesirli. Güneş levreği ya da güneş balığı olarak bilinir. Akvaryum hobicileri ve olta balıkçıları tarafından taşındığı düşünülüyor. Ülkemiz iç sularında dağılımı giderek artıyor. Yerli cins değil. Ekonomik kıymeti yok. Yerli tiplere ve ekonomik balık cinslerine ziyan verme potansiyeli bulunuyor.
EN TEHLİKELİ 100 İSTİLACI ORTASINDA
Sivrisinek balığı (Ghambussia sp.): Küçük yapısıyla zararsız olduğu düşünülen cins, bırakıldığı sularda birtakım balık ve iki yaşamlıların yumurtalarını yiyerek, plankton komüniteleri üzerinden ağır biçimde beslenerek, öbür çeşitlerle besin ve alan rekabetine girerek ekosistemlerin bozulmasına neden oluyor. Bütün istilacılar üzere yerleştiği ortamlardan çıkarılması hayli güç. Tüm dünyada en tehlikeli 100 istilacı tıp ortasında kabul ediliyor. 1920-30 ortasında sıtmayla gayret için getirilmiş ama sivrisineklerin azaltılmasına değerli katkı sunmuyor. Tam bilakis sivrisinekleri tüketen omurgalı ve omurgasız canlılarla ağır besleniyor. Cinsin üreme ve hayatta kalma kabiliyeti yüksek, düşmanı yok denecek kadar az. Bu nedenle ülkemizde birçok su kaynağında yayılım gösteren bu çeşidin taşınması ve su kaynaklarına aşılanması bakanlık tarafından yasaklandı.
UZAK DOĞU’DAN GELDİ
Çakıl balığı (Pseudorasbora parva): Ekonomik pahası olmayan bu istilacı balık tipinin doğal yayılış alanı Uzak Doğu Asya. Olumsuz çevresel şartlara karşı son derece güçlü. Bulunduğu bölgeye kısa müddette ahenk sağlayan, yayılmacı ve istilacı bir tavır sergileyen bu balık süratli bir formda Türkiye’nin pek çok tatlısu havzasına yayıldı. Rekabet, predasyon ve hastalık bulaştırma potansiyeli bakımından doğal balık popülasyonlarının çökmesine yol açabilmektedir.
TATLI SULARDAKİ EN KIYMETLİ KİRLETİCİ
Zebra midye (Dreissena polymorpha): Tatlısu ekosistemlerinde yaşayan en değerli tutunucu-kirletici canlılardan biri. Tutundukları yüzeylerde çoğalarak ekosisteme hakim oluyor. Bilhassa su pompalama sistemlerinde su akışını aksatma ya da büsbütün engelleme, korozyona yol açma, su filtre, elekleri ve kapalı sulama sistemlerini tıkıyor. Sucul ekosistemde doğal olarak bulunan başka canlıların ömrünü kısıtlama üzere birçok kıymetli probleme neden olarak hem teknik ve ekonomik hem de ekolojik manada ziyanlı. Ülkemizde birinci kayıtları 1897 yılında ve birçok sistemde yayılım gösteriyor. İnsan tüketimi için uygun değil, hayat döngüsü boyunca 1 milyon adet yumurta verme kabiliyetine sahip.
DENİZDEN İÇ SULARA GELDİ
Gümüş balığı Atherina boyeri): Denizlerimizde yaygın olarak bulunan bu çeşit Köyceğiz, Sapanca, İznik, Küçükçekmece ve Büyükçekmece, Eğirdir üzere birçok göle girerek adapte olarak ağır popülasyonlar oluşturdu. Mahallî balıkçılar tarafından son 10 yılda pek çok baraj gölüne de taşınmış ve bu göllerde ağır popülasyonlar oluşturdu. Kısa hayat müddeti, erken eşeysel olgunluğa erişme, uzun üreme dönemi, tatlı ve tuzlu su şartlarına yüksek adaptasyonu üzere özelliklerine bağlı olarak, Türkiye iç suları için önemli bir istilacılık potansiyeline sahip. Ortamda yaşayan endemik ve ekonomik balık tipleriyle rekabeti halinde de biyolojik çeşitlilik ve ekosistem üzerinde olumsuz tesirlere yol açıyor.