İSTANBUL, – Fetih ve Ayasofya Sempozyumu’nda konuşan Prof. Dr. M. Fatih Andı, İstanbul’un fethi ve Ayasofya’nın Müslüman mabedine döndürülmesini Türk milletinin, hatta bütünüyle ümmetin tarihinde önemli tesirler ve sevinçler uyandırdığını söz etti.
Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Ayasofya Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi ile Fatih Sultan Mehmet ve Devri Uygulama ve Araştırma Merkezi’nin düzenlediği Fetih ve Ayasofya Sempozyumu’nun açılışında konuşan Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. M. Fatih Andı, fethin manasına dikkati çekerek şu sözleri kullandı:
“Fetih kavramını Hz. Peygamberin Asr-ı Saadette yaptığı bütün gazaların taçlanışı, Mekke’nin fethi olarak kabul ediyorsanız, mutlak hakikate giden yolların açılması, manevi olanla mahzurların ortadan kaldırılması biçiminde yorumluyorsanız her fetih aslında insanı ve toplumu özgürleştirme ve ona şahsiyet kazandırma hareketidir. Bu türlü bir hareketin bizim tarihimizde, İstanbul münasebetiyle en görkemli formuyla tezahürü ve aksiyonun sembol yeri olarak da Ayasofya’nın öne çıkması bu bağlamda çok değerlidir. Ayasofya’nın temsil ettiği özgürleştirme ve şahsiyet kazandırma süreci bu toplum eliyle bütün bir ümmete kazandırılmış bir süreçtir.”
“AYASOFYA BU MİLLETİN HAFIZA MEKANIDIR”
Ayasofya’yı coğrafyamızın tarihiyle inişleriyle çıkışlarıyla kontaklı bir hafıza yer olarak tanımlayan Andı, “Bizim toplumsal hafızamız kendi geçmişini, kendi varlığını, gayelerini, maksatlarını ve niyetlerini tarihî süreç içerisinde aşikâr yerler çerçevesinde şekillendirir. Ve o yerler daima hafıza tazeler. Bu hafıza tazelemek de toplumun kimliğini yapar. Ayasofya da bu milletin hafıza yeridir. Şahsiyetini, emellerini, gayelerini inşa eden yerlerden birisidir. Bu işlevini da kendi kadim tarihinde yüklendiği kıymetler, 1453’te fethedildikten bugüne kadar yüklendiği bedeller ve sürecin tarihi etrafında yapar” diye konuştu.
Fethin akabinde Fatih Sultan Mehmed’in imar ve kültürel faaliyetlerle Ayasofya’yı bir Osmanlı külliyesine dönüştürdüğünün altını çizen Andı, “Ayasofya, biz olmanın, özgür olmanın, aşkın olanla irtibat kurabilmenin özgürlüğünün sembolüdür. Toplumsal bağlamda kendi irademize malik olabilmenin sembolüdür. Şayet Ayasofya bizim fetih emelimizin dışında bir süreçte ise bu irade, bu aidiyet yara almış demektir” dedi.
Ayasofya’nın tarihî süreç içerisinde birebir vakitte bir siyasal arenaya da dönüştürüldüğüne işaret eden Prof. Dr. M. Fatih Andı, “Bizans imparatorları burada taç giyerdi. Bir hükümdarlığın tescil makamıdır orası. Motamot Osmanlı sultanlarının Eyüp Sultan Türbesi’nde kılıç kuşanması üzere. Osmanlı bu mananın farkındaydı. 24 Temmuz 2020 tarihi asli işlevin, siyasal fonksiyonun yine Ayasofya’ya ve Ayasofya üzerinden fethin ruhuna kazandırılması demektir. Bu bize bir mirastır. Bu mirasın korunması bu milletin ve ümmetin boynuna bir borçtur” tabirlerini kullandı.
“İSTANBUL’UN FETHİ AYASOFYA’NIN FETHİ DEMEKTİ”
Kısa bir mühlet evvel kurulan Ayasofya Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi’nin birinci programını İstanbul’un fethinin 568. yıl dönümü vesilesiyle ‘Fetih ve Ayasofya’ temasıyla düzenlediklerini söyleyen Merkez Müdürü Prof. Dr. Zekeriya Kurşun, Merkez çatısı altında Ayasofya üzerine çok istikametli araştırmalar ortaya koyacaklarını lisana getirdi.
İstanbul’un fetih motivasyonlarından birisi, tahminen de en değerlisinin Ayasofya olduğunu kaydeden Kurşun, “Kur’an’da Bizans’ın yenileceğini haber veren ayet ve İstanbul’un fethine dair hadisin varlığı, fethi Müslümanlar gözünde kutsal kıldı. Gerçekten Türklerden evvel, Müslümanların İstanbul’u tekraren
fethetme istekleri bunun bir sonucuydu. Kur’an’da Bizans’ın mağlup olacağı açıkça yazılırken, İstanbul’dan direkt kelam edilmemekteydi. Fakat hadislerde İstanbul’un yer alması dikkatleri Bizans’ın en büyük mabedi ve sembolü olan Ayasofya’ya çevirmişti. Diğer bir tabir ile İstanbul’un fethi Ayasofya’nın fethi demekti.” diye konuştu.
On ikinci asırdan itibaren İslam dünyasının siyasi dağınıklıkla karşı karşıya kaldığını, haçlı ittifakın uzun yıllar boyunca sürdürdüğü savaşlar nedeniyle Müslümanların karamsarlığının artığını belirten Kurşun, “Kısa bir müddet öncesine kadar, bilim, ideoloji ve sanatta mükemmeller yaratmış olan Müslümanlar, kendilerini tekrar etmeye, eski bilgilerini bile unutmaya başladı. Doğu’da her şeyi kasıp kavuran Moğol istilası büyük felaketler yaratırken, Müslümanların Batı’daki kalesi Endülüs’te, Müslüman kentler tek tek Katolik ittifakının eline geçiyordu. Tuleytula, Kurtuba ve İşbiliye artık birer Müslüman kenti değildi. On üçüncü asrın ortalarından itibaren İspanya’nın birleştirilip, büyük bir Hristiyan devleti haline getirilme projesi adım adım uygulamaya konuldu” tabirlerini kullandı.
1453’TEN 1932’YE KADAR OSMANLI’NIN ULU MESCİDİ
Müslümanların dünyasına karamsarlığın hükümran olduğu bu türlü bir periyotta Osmanlı’nın genç sultanı Fatih Sultan Mehmed tarafından İstanbul’un fethedildiğini anımsatan Kurşun, şu değerlendirmelerde bulundu:
“Bu fetih, doğuda yine doğuşu müjdelerken, Endülüs’te son Müslümanı da ortadan kaldırmaya teşebbüs edenlere verilen en büyük yanıt oldu. Bu yüzden İstanbul’un fethi Müslümanlar ve Müslüman Türkler için tekrar dirilişi temsil edecektir. Bunun, yani fethin sembolü de Ayasofya’dır ve olağan olarak fethin çabucak ardından bu ulu mabet, mescide tebdil edilecektir. Gerçekten Ayasofya 1453’ten 1932 yılında tekrar bakım ve tamirata alınıncaya kadar Osmanlıların ulu mescidi olarak varlığını sürdürecektir. Tarih boyunca tekraren bakım ve tamirat yapılarak jenerasyondan nesile devredilen bu ulu mabet, Cumhuriyet devrinin birinci bakımından sonra müzeye dönüştürülmüş ve nihayet 24 Temmuz 2020 tarihinde tekrar aslı işlevine irca edilmiştir.”
“BUNDAN BU TÜRLÜ TAHTIM İSTANBUL’DUR”
İstanbul’un Fethi ve Ayasofya başlıklı konuşmasında İstanbul’a düzenlenen birinci kuşatmalar, Arap ve Türk seferleri hakkında bilgi veren Tarih Kısmı öğretim üyesi Prof. Dr. Abdülkadir Özcan, fetihle sonuçlanan son kuşatmanın üzerinde durarak, “Sultan Mehmed askerin şevkini artırmak için kuşatmada şahsen bulunacağını, faydalık gösterenleri kıymetli yerlere getireceğini ve birçok imkânlara kavuşturacağını vadetti. Bu ortada din büyükleri de onlara bu kutsal vazifede muvaffakiyet sağlamalarının dinî bir vecibe olduğunu, şehitlik ve gaziliğin manevi derecelerini hatırlattılar” diye konuştu.
Fethin sonuçlarını da pahalandıran Özcan, Fatih’in İstanbul’u almakla cihanşümul imparatorluğunun da temelini attığını söyleyerek, “Bu ortada, ‘Bundan bu türlü tahtım İstanbul’dur’ diyerek bu kenti devletinin merkezi yaptığını ilan etmiştir. O denli anlaşılıyor ki, İstanbul’u fethederek hukuken Doğu Roma’ya sahip olan, münasebetiyle bir büyük imparatorluğun varisi olarak Türk, İslam, İran ve Roma geleneklerini şahsında toplayan Fatih Sultan Mehmed bu kente dayanarak onun eski toprakları üzerinde de hak argüman etmiş ve ‘dünyada tek hükümdar ve tek iman’ prensibini benimsemiştir. Bu prensip, onun insanları memnun etmeyi öngören nizâm-ı âlem fikri ile de örtüşmektedir” dedi.
29 Mayıs Salı günü kentin direnci kırılıp kısmen istikrar sağlanınca “Ebü’l-feth” yahut daha yaygın sözüyle ‘Fatih’ unvanını alan Sultan II. Mehmed’in at üstünde, yanında din büyükleri ve ordu kumandanlarıyla birlikte Topkapı’dan İstanbul’a girdiğini anımsatan Özcan şöyle devam etti:
“Günümüzün Aksaray semtinde Osmanlı askerleriyle buluştuktan sonra bugünkü Ordu Caddesi’ni takip ederek Sultanahmet’e, sonra da İstanbul’un kalbi durumunda olan Ayasofya önüne geldi.
Burada atından inerek şükür secdesine kapandı ve bir avuç toprak alıp kavuğunun üzerine serpti. Doğu Roma İmparatorluğu’nun sembolü olan bu eski kiliseye karşı saygılı davrandı ve buraya ziyan vermek isteyen bir askeri şahsen önledi. Ayasofya’nın 1 Haziran Cuma gününe kadar mihrap ve minber ilavesiyle cami haline getirilmesini emretti. Enteresan olan konu fetih nişanesi olan bu ulu mabedin isminin bile değiştirilmemiş olmasıdır. Halbuki fethin nişanesi olarak Fethiye Camii denilebilirdi. Osmanlılar öteki yerlerde de isim değiştirme konusuna pek ilgi etmemişler, hatta kimi mescitler Kilise camii ismiyle anılmıştır. Çünkü Süheyl Ünver’in dediği üzere, ‘İsim değiştirme ile ulvî ruha malik olmayanlar övünürler.”
KISA MÜDDETTE AYASOFYA’DA EĞİTİM BAŞLADI
Fatih’in 1 Haziran cuma günü kuvvetli bir rivayete nazaran Akşemseddin’in imametinde cemaatle birlikte namaz kıldığını aktaran Özcan, devam eden süreçte Sultan Fatih’in Ayasofya’nın ikinci katındaki papaz odalarında eğitimi başlattığını, hocalarından Molla Hüsrev’i de baş müderris olarak tayin ettiğini, kentten kaçan Rumları geri getirterek birçoğunun fidyesini ödeyip esaretten kurtardığını tabir etti.
Fatih’in mabedin içerisinde birtakım tadilatlar da yaptırdığını söyleyen Prof. Dr. Abdülkadir Özcan, “Mevcut fotoğraflar ile değerli mozaiklerin üzerleri ince bir badana ile örtülerek kapatıldı, papazlar ile halkı ayıran parmaklıklı bölme kaldırıldı, 1204 yağmasından korunabilmiş kimi kutsal eşya da dışarı çıkarıldı. Doğu Hristiyanlığının merkezi olan bu büyük kilise bundan bu türlü İstanbul’un Ulu Camii oldu” dedi.
Açılış oturumunun akabinde iki oturum halinde devam eden Fetih ve Ayasofya Sempozyumu’nda farklı disiplinlerden akademisyenler geçmişten bugüne Ayasofya’nın tarihi, mimari, edebi, kültürel ve siyasi pozisyonunu kıymetlendirdi.
