Ömer HASAR / İSTANBUL, – BEZMİALEM Vakıf Üniversitesi Tıp Fakültesi 5’inci sınıf öğrencisi olan Ümmühan Zeynep Bilgili’nin üzerinde çalıştığı TÜBİTAK dayanaklı projesi, Türkiye’de birinci defa bebekten anneye geçen alyuvar ölçüsünün tam olarak ölçülmesini sağlayacak ve kan uyuşmazlığı tedavisine kesin tahlil getirecek.
Türkiye’de her 100 gebelikten 2-3’ünde görülen “kan uyuşmazlığı”, bilhassa ikinci gebelikten itibaren, bebeğin hayatını tehdit ediyor. Anne negatif, baba müspet kan kümesi olduğunda, doğacak bebeğin kan kümesi da olumluysa, fetüsten anneye geçen kan (alyuvarlar) nedeniyle, bir sonraki gebelikte de bebek olumlu kan kümesinde olursa, annenin bağışıklık sistemi fetüs ile savaşmaya başlıyor. Bu da düşüklere, meyyit doğuma yahut bebeğin beyninde, kalp kaslarında hasarlara neden olabiliyor. Kan uyuşmazlığı riski bulunan tüm hamilelere, bebekten anneye geçen kan ölçüsü ölçülmeden, rutin olarak birinci hamilelikte tek doz Anti D iğnesi yapılıyor. Lakin bu doz, her vakit kâfi gelmeyebiliyor.
Bezmiâlem Vakıf Üniversitesi Tıp Fakültesi Bayan Hastalıkları ve Doğum Anabilim Dalı’ndan Doç. Dr. Mehmet Serdar Kütük’ün danışmanlığında, tıp fakültesi 5’inci sınıf öğrencisi Ümmühan Zeynep Bilgili’nin üzerinde çalıştığı TÜBİTAK dayanaklı proje sayesinde, Türkiye’de birinci kere bebekten anneye geçen alyuvar ölçüsü tam olarak ölçüldü. Çalışmaya dahil edilen ve kan uyuşmazlığı teşhisi bulunan hamilelerin yüzde 2’sinde, rutin olarak verilen Anti D dozunun kâfi olmadığı tespit edildi. Bu anne adaylarına ikinci doz iğneleri de yapılarak, sonraki gebeliklerinde yaşayacakları risklerin önüne geçildi. Stajyer Dr. Bilgili’nin projesi, yaygın olarak kullanıma girdiğinde yetersiz doz nedeniyle oluşacak riskli gebeliklerin önüne geçilebilecek.
“RUTİN İLAÇ DOZU KÂFİ GELMEYEBİLİYOR”
Danışman hocası Doç. Dr. Kütük ile birlikte yürüttüğü araştırma projesi hakkında KHA’ya
açıklamalarda bulunan stajyer Dr. Ümmühan Zeynep Bilgili, “Annelerin kan kümesinin Rh negatif
bebeğin kan kümesinin Rh müspet olduğu durumlarda, kan uyuşmazlığı dediğimiz olay ortaya çıkıyor. Bu, bebeğin sıhhatini çok berbat etkileyebildiği üzere annenin sonraki gebeliklerini de riskli hale getirebiliyor. Neyse ki bunun için Rhogam ismi verilen bir ilaç ile immünizasyonu yani annenin bedeninin reaksiyon vermesini önleyip bu iki zararın ortadan kalkmasını sağlayabiliyoruz. Lakin kimi durumlarda bizim verdiğimiz ilaç dozu kâfi gelmiyor. Bu nedenle de annenin bir dahaki gebeliğinde yeniden bu riskler ortaya çıkabiliyor. Biz bu çalışmamızda, bu ölçüsü ölçebilecek bir test yaptık ve bu testi kliniğimizde de uyguladık. Verilen ilaç ölçüsünün yetmediği durumlar var mı, bunları ortaya çıkarmaya çalıştık” dedi.
“GÖZDEN KAÇIRILAN RİSKLERİ ÖNLEYECEĞİZ”
Proje ile kan uyuşmazlığının “gözden kaçırılan” risklerini önlemeyi amaçladıklarını kaydeden Bilgili, şu bilgileri verdi:
“Bu testi yapmanın birden fazla yolu var. Biz dünyada da uygulanan birinci formülü tercih ettik. Mikroskopla anneden bebeğe geçen alyuvar ölçüsünü belirledik. Bu, daha manuel bir formül. Yani insan gücüne dayanıyor. Bu testi yapmanın öteki bir yolu da Flow Sitometri aygıtıyla bu ölçümü yapmak. Bunun metodunu oturtabilmek ve ülkemizde yaygınlaşabilmesi için de projemizle TÜBİTAK başvurusu yaptık. O takviyesi de şimdi yeni aldık. Birinci metot, yani mikroskop altında bebekten anneye geçen alyuvar ölçüsünü ölçtüğümüz metodun ulaşılabilirliği daha fazla. Zira gereksiniminiz olan yalnızca birkaç damla kan, birkaç kimyasal husus ve mikroskop. Lakin bunun getirdiği zorlukların başında, insan gücüne çok bağımlı olması ve her bir testin vakit alması. Büsbütün yapan kişinin tecrübesi ve vaktine bağlı. Flow Sitometri metodu ise daha otomatize. Bu aygıt genelde büyük hastanelerde olan ve öbür testler için kullanılan bir aygıt. Türkiye’de bu kadar yaygın olarak kullanılan bir aygıt olduğu için biz de bu formülle bu testin yaygınlaşmasını istiyoruz. Zira işgücü sağlayamayacak, mikroskopta bu ölçümü yapacak deneyimi olmayan takımların olmadığı merkezlerde, bir çıkış yolu olacak.”
“ZEYNEP HER ŞEYİ KENDİ BAŞINA BAŞARDI”
Öğrencisinin projesine sosyal medyada övgü dolu sözlerle destek veren Doç. Dr. Mehmet Serdar Kütük ise bu övgünün nedenini şu cümlelerle anlattı: “Projenin okuma ve fizibilite çalışmaları esnasında, Türkiye’de bu hususta bilgi alışverişi yapabileceğimiz rastgele bir akademisyen olmadığını fark ettik. Araştırma öğrencimiz Zeynep Bilgili, birçok şeyi kendi imkanlarıyla öğrendi sahiden ve çok başarılı oldu. Şu anda bebekten anneye geçen kanama ölçüsünü, görsel olarak mikroskop altında hesaplayabilen Türkiye’deki tek araştırmacı. Bu açıdan bunu çok önemsiyorum.”
“HAYATI BOYUNCA RİSKLİ GEBELİK GEÇİRMESİNE NEDEN OLABİLİR”
Kan uyuşmazlığının dünyada da hayli yaygın bir durum olduğunu belirten Doç. Dr. Kütük, “Yüzde 0,5 ila yüzde 10’a kadar çıkabiliyor. Bizdeki yaygınlığı ise yüzde 2-3 civarında. Değerli bir sorun, zira hala ‘perinatal mortalite’ dediğimiz, anne karnında yahut doğum sonrası bebek ölümlerinin önlenebilir nedenlerinden birisi. Anti-D denilen ilaç, kan uyuşmazlığı olan bir anneye birinci doğumundan sonra yapılırsa, sonraki çocukların sağlıklı olmasına katkıda bulunabiliyoruz. Bunu yapmazsak ya da eksik bir halde yaparsak, dozu uygun formda vermezsek bu, bir anne adayının hayatı boyunca gebeliklerini çok önemli komplikasyonlarla sürdürmesine yol açabilir” dedi.
“BİZDE RUTİN OLARAK TEK DOZ YAPILIYOR”
Gebeliğin her 3 ayında bir tekrarlanan “indirekt coombs” testi ile bebekle anne ortasındaki kan uyuşmazlığının belirlenebildiğini söyleyen Doç. Dr. Kütük, dünyada rutin olarak bakıldığı halde, ülkemizde hala bebekten anneye geçen kan ölçüsü ölçülmediği için, bu uyuşmazlığın önlenmesinde bazen kâfi doz ilaç uygulanamadığını söyleyerek şunları vurguladı: “Gebeliğin 7’nci ayında bebek ile anne ortasında bir uyuşmazlık tepkisi olup olmadığını anlamak için ‘indirekt coombs’ denilen bir tarama testi yapılır. Gebeliğin her üç ayında bir yapılıyor bu test. 28’inci haftada da bu test negatifse, bebeği gözetici hedefli birinci anti-D dozu anneye yapılıyor. Doğumdan sonra bebeğin kan kümesine bakılıyor, baba ile tıpkı, yani olumlu ise bu doz tekrarlanıyor. Lakin burada sorun şu: Gebeliklerin bir kısmında bebekten anneye, bir flakon anti-D dozunun derman olamayacağı kadar yüksek oranda kan geçişi olabiliyor. Dünyada aslında bu rutin olarak bakılıyor. Lakin bizde çoklukla hamilelere bir doz yapılıyor.”
“KAN GEÇİŞ SEVİYESİ BELİRLENİP İLAÇ DOZU BUNA NAZARAN AYARLANMALI”
Kleihauer-Betke test ismi verilen mikroskop formülü yahut Flow Sitometri ile bebekten anneye geçen kan ölçüsünün tespit edilip, hami dozun buna nazaran yapılması gerektiğini belirten Doç. Dr. Kütük, “Bizim yaptığımız çalışmada, Türkiye’de birinci defa Kleihauer-Betke test ile fetal maternal kanama seviyesini tespit ettik. Hamilelerin yüzde 2’sinde, bu kanamanın iddia ettiğimiz ölçünün üzerinde olduğunu, daha da farklı olanı bu hamilelerin klinik seyirlerinde de hiçbir belirti olmadığını gördük. Şayet bu metodu kullanmasaydık, 100 anneden iki tanesi eksik dozlarla konutlarına gidecekti ve sonraki gebeliklerinde bizim immünizasyon dediğimiz, daha kolay bir söz ile annenin bağışıklık sisteminin bebeğin kan hücrelerine savaş açtığı bir durumla karşılaşacaktık. Bu da tedavisi hiç kolay olan bir durum değil” dedi.
“ÜLKEMİZİ 8-10 SIRA ÜST TAŞIYABİLİRİZ”
Flow Sitometri tekniği ile bu ölçümün Türkiye’de yaygınlaşmasının çok kolay olabileceğini söyleyen Doç. Dr. Kütük, kelamlarını şöyle noktaladı:
“Flow Sitometri, Kleihauer-Betke’den daha pratik bir yol. Lakin şu ana kadar ülkemizde bunu yapan olmadı. Tahminen bizim bu çalışmamızla bir arada, rutin olarak kullanıma girer ve öteki merkezleri de harekete geçirir. Perinatal mortalite, bir ülkenin gelişmişlik seviyesini göstermesi açısından çok kıymetli bir parametredir. Perinatal mortalitenin 100 binde küsürlerle söz edildiği bir ülkede yüzde 1-2 oranında bebek kaybını önlemek ise son derece kıymetli. Yani ülkemizi bu hususta bir anda 8-10 sıra üste taşıyabilir. Bizim projemizin bu manada da tüm bilimsel camiayı harekete geçireceğini düşünüyoruz.”
()
