İstekli bayanlar, pazardaki zerzevat meyve atıklarını toplayıp gübreye dönüştürüyor

ZİRAÎ kuraklığın tesirlerini azaltıp, yıpranan toprağın uygunlaştırılması, randımanın artırılması ve sağlıklı besinlerin üretilmesi gayesiyle Topraktan Tabağa Ziraî Kalkınma Kooperatifi ve Kayapınar Belediyesi iş birliğiyle semt pazarlarında çöpe giden zerzevat meyve atıkları gönüllüler tarafından toplanıp, çeşitli süreçlerin akabinde kompost gübreye dönüştürülerek tekrar tarıma kazandırılıyor.
Gastronomi dünyasının Nobel’i sayılan Basque Culinary World Prize’da 2 yıl üst üste dünyanın en âlâ 10 şefi ortasına giren birinci ve tek Türk şef olan Ebru Baybara Demir’in kurucuları ortasında yer aldığı Topraktan Tabağa Ziraî Kalkınma Kooperatifi, Diyarbakır’da Kayapınar Belediyesi ile ‘Topraktan Toprağa- Organik Atıkların Dönüştürülmesi’ projesinin birinci adımlarını attı. Proje kapsamında bilhassa pazar yerlerindeki zerzevat meyve atıkları her gün nizamlı olarak toplanıp, toprakta ayrıştırılıp bir dizi süreçten geçirildikten sonra organik gübreye dönüştürülüyor. 
ORGANİK GÜBRE ÇİFTÇİLERE FİYATSIZ DAĞITILACAK
Tarımsal kuraklığın tesirlerini azaltarak toprağın onarılması, randımanının artırılması, besin atığının sürdürülebilir ziraî üretime ve sağlıklı besinin teminine katkı sağlaması gayesiyle gerçekleştirilen projede her daldan ve çoğunluğunu bayanların oluşturduğu gönüllülerin çalışması sonucunda elde edilecek binlerce ton gübre çiftçilere fiyatsız olarak dağıtılacak. Her akşam pazar yerine giden gönüllüler, zerzevat meyve atıklarını plastik ve gibisi yabancı hususlardan ayrıştırıp kamyonlara yükleyerek, Kayapınar Belediyesi kompost serim alanına götürüyor. Burada zerzevat meyve atıkları tekrar ayrıntılı ayrıştırma sürecinden sonra kahverengi atık olarak isimlendirilen ağaç kolları, budama kesimleri, çim atıkları ve buğday ekinleriyle muhakkak oranlarda iş makinesiyle harmanlanarak 1.5 metre yığınlar halinde sıralanıyor. Sıcaklık ve nem denetimleri yapılan yığınlar 1 ay boyunca 3 günde 1 karıştırıldıktan sonra kompost alanında beklemeye alınıyor. 6 ay sürecek bu sürecin akabinde elde edilecek tonlarca organik gübre çiftçilere fiyatsız olarak dağıtılacak. 1 pazardan günde yaklaşık 3 ton toplanan zerzevat meyve atığından 1 ton 100 kilo kompost elde edilirken yıl sonunda ise toplam 4 bin ton komposttan çiftçilerin fiyatsız olarak yararlanması bekleniyor. 1 hektar toprakta 170 ton su tutma özelliğine sahip bu sistemin Türkiye geneline yayılarak model olması ve su kullanımı ile maliyetinin azaltılması da amaçlanıyor. 
‘TOPRAĞI GÜZELLEŞTİRECEĞİNİ BİLİYORUZ’
Gastronomi uzmanı ve şef Ebru Baybara Demir, iklim değişikliğine bağlı olarak bir kuraklık yaşandığını belirterek, geliştirdikleri projeyle gübrenin toprağa randımanını artıracağını söyledi. Projenin maksatlarından birinin de topraktan geleni toprağa geri göndermek olduğunu aktaran, Baykara, “Bölgede, hasatta yüzde 80 rekolte düşüşü var. Bununla ilgili olarak su kaynaklarının daha verimli kullanılmasına yönelik proje arayışıydı aslında bizimki. Pazar yerindeki atıkların kompostlanarak nem oluşturması, burada oluşturulacak mantar ve bakterilerin de toprağı güzelleştireceğini biliyoruz. Pazarlarda her gün 3 ile 7 ton ortasında atık toplanıyor. Bunlar nizamlı olarak atık alanında kompostlanıyor, olgunlaşmaya başladıktan sonra da eylül ayında çiftçilerimize, gübreye dayanak olarak verilecek” dedi.
‘HER AKŞAM İSTEKLİ OLARAK ATIKLARI TOPLUYORUZ’
Bu yolun 1 hektar toprakta 170 ton su tutulmasına takviye veren özel yol olduğunu kaydeden Baykara, şunları söyledi:
“Su kaynaklarının korunması, tarımda sulamanın azaltılması, gübre maliyetlerinin düşürülmesi randımanın artırılması ve en değerlisi toprağın yapısının tekrar geri döndürülmesine ait değerli bir proje. Gelecek jenerasyonlara sürdürülebilir besinin aslında nasıl yapılabileceğini, tabiatın kendisiyle uzlaşılarak bu işin çözülebileceğini göstermek istiyoruz. Bir pazardan günde 3 ton atık topladığımızda bu bize 1 ton 100 kilo atık kompost olarak geri dönüyor. Şuanda Diyarbakır’da günlük olarak kurulan 8 pazar var. Günlük yaklaşık 30 ton atıktan bahsediyoruz. Bu atık ölçüsü ile birlikte 4 bin tona yakın bir atık planlıyoruz. Başka pazarların da projeye eklenmesiyle sayının daha da büyüyeceğini düşünüyoruz. Her akşam istekli olarak atıkları topluyoruz. Hedefimiz çiftçiye takviye vermek, topraktan geleni toprağa geri göndermek.” 
‘GÜNDE 4 BİN TON ÇÖPE GİDİYORDU’
Kayapınar Kaymakamı ve Belediye Lider Vekili Ünal Koç, çöpe giden günde 4 ton atığın gübreye dönüştürüleceğini söz ederek, “Projeyi, Topraktan Tabağa Kalkınma Kooperatifi ile birlikte yürütüyoruz. Bu proje ile birlikte artık bir taraftan bu atıkları geri dönüştürmüş olacağız bir taraftan da çiftçilerimize takviye vereceğiz ve aslında toprağımızı güzelleştireceğiz. Sonbaharda inşallah bunları çiftçilerimize fiyatsız olarak vereceğiz. Onlar da topraklarında değerlendirecekler. Maksadımız kimyasalların toprağa daha az gitmesini sağlamak ve toprakta suyu daha fazla tutabilmek” diye konuştu. 
YILDA 2,5 MİLYON TON KOMPOST ELDE EDEBİLİRİZ’
Proje Danışmanı Etraf Mühendisi Eda Çetinkaya Dalgıç, İstanbul, Ankara ve İzmir’i modellediklerinde nüfus olarak Türkiye’nin 3’te 1’ine denk geldiğini ve günlük 900’ün üzerinde kurulan semt pazarlarındaki organik atıklardan yılda 370 bin ton kompost elde edilebileceğini lisana getirerek, şunları söyledi:
“Bunu tarım topraklarında kullandığımızda da yaklaşık 75 bin dönüm toprağa verilebilmektedir. Ayrıyeten şunu da belirtmek gerekiyor; Türkiye’de toplamda 32 milyon ton organik katı atık üretiliyor. Kişi başı günde 1,2 kilogram atık üretiyoruz. Bunun da yaklaşık yüzde 60’ının organik atık olduğu istatistiklerde tespit edilmiş durumda. Meskenlerde çöpümüzü ayrıştırdığımızda ve bu komposta dönüştürüldüğünde yılda 2,5 milyon ton kompost elde edebiliriz. Kompost alanında plastik, kağıt ve başka yabancı hususların ayrıştırmasını yaptıktan sonra organik atığımızı kahverengi atık dediğimiz ağaç kısımları, budama modülleri, çim atıkları ya da buğday ekinleriyle muhakkak oranlarda karıştırarak bir harman gerçekleştiriyoruz. Daha sonra 1,5 metre yüksekliğinde bir yığın halinde her gün peşi sıra gelecek formda sıralıyoruz. 4 hafta boyunca 2-3 günde bir karıştırma yaparak kompostu olgunlaştırmaya çalışıyoruz. İkinci evrede ise karıştırmaya hiç gerek kalmıyor ve kendi halinde kompost alanımızda beklemesini sağlıyoruz. Bu da yaklaşık olarak 1 ay sürüyor. Sonra bir sundurmada yüksek yığınlar halinde yaklaşık 3 aylık bir müddet olgunlaşmaya geçmesi gerekiyor. Daha sonra da çiftçilerin kullanılmasına hazır hale geliyor.”
‘SAĞLIKLI BESİN SAĞLIKLI NESİLLER’
Projenin Mardin takımından sosyolog Beril Günay da projeyle toprağın randımanını artırmayı hedeflediklerini belirterek, “Toprağın tamiratını yapmaya ve böylelikle aslında üreticiyi keyifli etmeye lakin birebir vakitte da bu onarılmış verimli topraklardan gelecek sağlıklı besinlerle da tüketiciyi memnun etmek ve bireylerin daha sağlıklı besinler tüketmesini istiyoruz. Sıhhat besin, sağlıklı kuşaklar. Bu projeyle atığı kaynağında azaltmaya çalışıyoruz fakat en değerlisi de sorunun kaynağına inmeye çalışıyoruz. Yani sosyolojik açıdan yaptığımız tahlillerle bu projenin nasıl bir yarar sağlayacağını ön görmeye çalışırken bir yandan da pazar yerlerindeki üreticilerle, pazarcılarla, çiftçilerle, tüketicilerle konuşuyoruz” dedi.
BELEDİYE İŞÇİSİ EĞİTİLDİ
Kayapınar Belediyesi Paklık İşleri Müdürü Etraf Mühendisi Hatice Kübra Akyıldız ise belediye çalışanını projeye ait eğittiklerini anlatarak, “Sebze meyve atıklarının kaynağında ayrıştırılmasını öğrettik. Artık de her gün pazar temizliğimizden evvel atıklarımızı yerinde ayrıştırıyoruz. Zerzevat ve meyve atıklarını kompost alanına götürüyoruz. Kuru atıklarımızla birleştirip beklemeye bırakıyoruz. Günlük nem ve sıcaklık denetimlerini yapıyoruz” diye konuştu.