İSTANBUL – UBIH dilini son konuşan insan Tevfik Esenç’in 1992 yılında vefatı üzerine Ubıhça lisanı dünyadan yok oldu. Tevfik Esenç’in torunu Burcu Esenç ise dedesinin izlerinin peşinden yola çıktı ve ‘Bir Düş Gördüm Anlatsam da Anlamazsınız’ ismiyle bir belgesel çekti. Esenç, belgeselde bir halkın ve lisanın sürgün sonrası yok olma kıssasını anlattığını söyledi.
Ubıhça lisanını konuşan son kişi Tevfik Esenç’in hayatı torunu Burcu Esenç ve direktör Cantekin Cantez tarafından belgesel oldu. Belgesel Kuzey Kafkas halklarından Ubıhların lisanını ve Ubıh Tevfik Esenç’in anadilinin kaybolmaması için hayatı boyunca verdiği çabayı anlatıyor. ‘Bir Düş Gördüm, Anlatsam da Anlamazsınız’ belgeseli şu an MUBI platformu aracılığıyla izleyiciyle buluşuyor. Dedesinin peşinde bu seyahate başladığını söyleyen Tevfik Esenç’in torunu Burcu Esenç, “Dedemin 1992 yılında vefatı ile birlikte Ubıh lisanı dünyadan silindi” dedi.
“DEDEMİN VEFATI İLE BİRLİKTE UBIH LİSANI DÜNYADAN SİLİNDİ”
Teyfik Esenç’in torunu ve belgesel direktörü Burcu Esenç, “Dedem Teyfik Esenç, bir sabah etrafındakilere şunu söylüyor. ‘Dün gece bir hayal gördüm, anlatsam da anlamazsınız’ diyor. Dedemin o gece gördüğü rüyayı dünya üzerinde anlayabilecek hiç kimse yoktu. Zira Teyfik Esenç, ana lisanında bir hayal görmüştü. Dedemin 1992 yılında vefatı ile birlikte Ubıh lisanı dünyadan silindi” dedi.
“DEDEM GEORGES DUMÉZİL İLE UBIHÇA BİR KELAMLIK ÇIKARIYOR”
‘Bir Düş Gördüm, Anlatsam da Anlamazsınız’ belgeselinin dünya üzerinde kaybolan bir lisanın kıssası olduğunu belirten Esenç, “Belgesel birebir vakitte köklerini arayan bir bayanın kıssası. Belgeselimizin çıkış noktası şöyle başladı. Anne olacağımı öğrendiğimde oğluma ana dilimde bir isim vermek istedim ve o an şunu fark ettim dünyada Ubıh lisanını söylem edebilecek kimse yok. Zira o sesleri yalnızca sevgili dedem Teyfik Esenç çıkartabiliyordu. Bu noktada belgesel için karar verdim. Belgeselimiz Ubıh lisanını yok oluş öyküsünü anlatıyor. Dedem Hacıosman’da küçük bir köyde doğuyor. Tek söz bile Fransızca bilmeden ünlü Fransız lisan bilimci Georges Dumézil ile yolları bir formda kesişiyor. Dumézil 82 sessiz 3 sesli harf olan ve dünyanın en güçlü lisanlarından biri olan Ubıh lisanı ile ilgili çalışma yapmak istiyor. Zira Dumézil bu lisanın yok olacağının farkında. Dedem 40 yıl boyunca orta sıra Paris’e gidiyor. Dumézil ise İstanbul’a geliyor. Sonrasında birlikte Ubıhça bir kelamlık çıkarıyorlar” diye konuştu.
“FRANSA’DA DEDEMİN GIRTLAK SİNEMASINI BULDUK”
Dedesinin izlerinin peşinden yola çıktığını söyleyen Esenç, “Yolculuğumuz birinci durağı Hacıosman köyüydü. Köyde dedemle Georges Dumézil’in mektuplarını bulduk ve o mektuplar bizi Paris’te bulunan birtakım arşivlere götürdü. Fransa’da direktör arkadaşım Cantekin Cantez ile birlikte dedemin gırtlak sinemasını bulduk. Daha sonra dedemin Norveç’te bir bilim adamıyla çalıştığını öğrendik ve Norveç ‘ede gittik” tabirlerini kullandı.
“BELGESEL ÇALIŞMAMIZ ÜÇ YIL SÜRDÜ”
Belgesel çalışmasının üç yıl sürdüğünü vurgulayan Esenç kelamlarına şu biçimde devam etti:
“Ubıh lisanını kaybolmasının birçok nedeni var. Fakat bunların başında sürgün geliyor. Sinemanın sonu için Kafkasya’da sürgün edildiğimiz limana geldiğimizde sürgün sözcüğünün ne manaya geldiğini anladım. İnsanın ana lisanını kaybetmesi nasıl bir his ve dünya üzerinde tek bir insanın bile sizin dilinize ilişkin bir şey hatırlayamaması anımsadık. Biz belgesel için çok keyifle çalıştık. Çok da hoş geri dönüşler aldık. ‘Bir Düş Gördüm Anlatsam da Anlamazsınız’ belgeselimiz şenlik serüveninin akabinde artık MUBI platformunda izleyicisi ile buluşuyor. Hissimizi paylaşan ve anlayan insanların varlığı görmek bizi keyifli ediyor. Bilhassa belgesel sinemanın hayattaki gücünü görmek bir belgesel direktörü olarak benim ve grup arkadaşım Cantekin Cantez, için çok önemli” dedi.
‘Bir Düş Gördüm, Anlatsam Anlamazsınız’ belgeseli, birinci gösterimini Ankara Sinema Şenliği’nde yaptı. Akabinde, ‘Documentarist 2019’dan ‘Jüri Özel Ödülü’ aldı. Belgesel Ürdün Kraliyet Akademisi’nin davetlisi olarak Kafkas Sinema Şenliği’nde gösterildi ve Rusya New Harvest Sinema Şenliği’nde yarı finale kaldı. 26. Adana Altın Koza Sinema Şenliği ve Documentarist ‘Hangi İnsan Hakları?’ Sinema Şenliği’nde gösterilen belgesel, 56. Antalya Altın Portakal Sinema Şenliği ve Malatya Sinema Şenliği’nde de finalist olarak yarıştı. 21. Safranbolu Altın Safran Belgesel Sinema Şenliği finalisti olan ‘Bir Hayal Gördüm, Anlatsam Anlamazsınız’ belgeseli, 7. Kayseri Altın Çınar Sinema Şenliği’nde En Yeterli Belgesel Ödülü’nü aldı.
()
