Yakılan turba bataklığında kaçak yapı tehdidi

Selay SAYKAL-Tolga SAĞLAM-Salim SARIKOÇ/TRABZON – TÜRKİYE’nin 50 hektarı ‘doğal sit alanı’ ve ‘kesin korunacak hassas alan’ tescilli Trabzon’daki 10 bin yıllık Ağaçbaşı Turba Bataklığı, kimliği belgisiz şahıslarca son 3 yılda 3 defa yakıldı. Bilimsel hazine olarak nitelenen ve endemik tiplerin barındığı bataklığın 25 hektarlık alanında yangın nedeniyle hasar oluştu, semender, köstebek ve kuş yuvaları ile çok sayıda canlı ziyan gördü. Yangınlarla ilgili süren soruşturmalarda sorumlulara ulaşılamazken, bataklığın bitişiğinde betonarme yapıların sayısı artıyor. Doğal ve Tarihi Pahaları Muhafaza Derneği Başkanı Doç. Dr. Coşkun Erüz, “Koruma alanının içinde kaçak yapılaşma devam ediyor. Turba bataklığımızı maalesef koruyamıyoruz” dedi. 
Köprübaşı ve Sürmene ilçeleri hududundaki, 600 hektarla asidik torf toprağı ile ölmüş bitkilerden meydana gelmiş, Türkiye’nin en büyük yüksek rakımlı sulak alanı olan Ağaçbaşı Turba Bataklığı’nın muhafaza altına alınması için 2009 yılında çalışma başlatıldı. Roma devrinden kaldığı düşünülen taş döşeli Antik Kervan Yolu, Harmantepe Şehitliği ile tarihi hanların da yer aldığı bölgede Trabzon Tabiat Varlıklarını Müdafaa Bölge Şurası uzmanlarınca araştırma yapıldı. Deniz düzeyinden 2 bin metre yükseklikteki Ağaçbaşı Yaylası’nda 10 bin yıllık geçmişe sahip olduğu belirlenen ekolojik hazine özelliği taşıyan bataklıkta, endemik bitki ve hayvanların hayat kaynakları ile farklı ömür cinsleriyle birlikte bitki ve hayvan fosilleri bulundu. 9 yıl süren incelemelerin akabinde bölge ‘Nitelikli muhafaza ve sürdürülebilir kullanım alanı’ olarak tescillendi.
‘HASSAS ALAN’ İLAN EDİLDİ 
Ağaçbaşı Turba Bataklığı’nın 600 hektarlık alanı içerisindeki 50 hektarlık bölümünün  ise ‘doğal sit’ alanı ve ‘kesin korunacak hassas alan’ olarak tescillenmesi için de ayrıyeten Etraf ve Şehircilik Bakanlığı’na müracaat yapıldı. Bakanlığın değerlendirmesi ve Cumhurbaşkanlığı’nın onayıyla birlikte, 2019 yılında bataklığının 50 hektarlık alanı, ‘doğal sit’ ve ‘kesin korunacak hassas alan’ olarak tescillendi.
‘3 YILDA 3 KERE YAKILDI’
Tescil süreci sonrası Ağaçbaşı Turba Bataklığı, son 3 yılda 3 sefer, kimliği meçhul kişi ya da şahıslarca yakıldı. Bilimsel hazine olarak nitelenen ve endemik çeşitlerin barındığı bataklığın 25 hektarlık alanında yangın nedeniyle hasar oluştu, semender, köstebek ve kuş yuvaları ile çok sayıda canlı tipi ziyan gördü. Bitki örtüsünde hasara yol açan bataklıktaki yangınlarla ilgili soruşturmalar sürerken, şüphelilere dair rastgele bir ize rastlanılamadı.
‘KAÇAK YAPILAR YÜKSELİYOR’
Ağaçbaşı Turba Bataklığı’nın bitişiğinde yangınların akabinde betonarme yapılar inşa yükselmeye başlandı. Kaçak yapıların sayısının arttığı yaylada imaj kirliliği oluştu. Hayvan bölümü yapanların, büyük ve küçükbaş hayvanlara ait kafatası ile kemik kesimleri ile çöplerin gelişi hoş atıldığı semenderlerin hayat alanı sulak arazi ve derelerde ise kirlilik gözlendi. 
‘SABOTAJ MI VAR, BİLMİYORUZ’
Tur rehberi İlyas Kumbasar, yangınları kimlerin çıkardığını bilmediklerini belirterek, “Kasıtlı mı yakıldı, sabotaj mı var bilmiyoruz. Burası ilkbaharda da yanıyor, sonbaharda da yanıyor. Turbalık alan dikenli tellerle çevrilmiş, yabani hayat ve öbür hayvanların otlama alanı kısıtlanmış. Burası hakikaten korunmuyor. Turbalık alanın her yeri çöp dolu, buranın florası büsbütün yandı. Avrupa’dan bilim adamları buraya gelecekti. Lakin ben onlara burayı nasıl göstereceğim?” diye konuştu.
‘KAÇAK YAPI VE ÖNEMLİ KİRLİLİK VAR’
Doğal ve Tarihi Kıymetleri Müdafaa Derneği Önderi Doç. Dr. Coşkun Erüz de çok özel alan olarak nitelendirdiği Ağaçbaşı Turba Bataklığı yüzeyinde yalnızca turbalıklara mahsus 25 çeşit endemik cinsin yer aldığını söyledi. Yangın sonrasında turbalık içerisinde bulunan semender, kuş yuvaları, köstebek yuvalarının etrafı ile ve öbür organizmaların yuvalarında yandığının tespit edildiğini kaydeden Doç. Dr. Erüz, “Koruma alanının içerisinde kaçak yapılaşma devam ediyor. Bu yangınlara bilinçsiz diyemeyeceğiz. 2019 yılından itibaren 25 hektarlık bir alan yandı. Coğrafyada şuurlu halde birileri tarafından mera alanlarında yangınlar çıkarılıyor. Bunları denetim edemiyoruz. Turbalıkların içinde önemli bir kirlilik olduğu göze çarpıyor. Hayvan ölülerinden tutun da plastik ve evsel atıklar alan içerisinde tespit edilebiliyor. Turbalıklarımızı maalesef koruyamıyoruz. Meralarda kaçak yapı yapılması, çöp ve atık atılması yasak” dedi.
AĞAÇBAŞI TURBA BATAKLIĞI
Ağaçbaşı Turba Bataklığı, 1950-2100 metre yükseltilerde, yüksek yağış alan ve yaz aylarının da 3’te 2’si nemli olan, dalgalı görünümlü bir platoda yer alır. 50-300 santimetre kalınlıkta, yaklaşık olarak 50 hektarlık bir turbalık alanı kapsar. Türkiye’nin en büyük yüksek rakım turbalığıdır. Kuzey yarıkürede turbalıkların en güney ucunda yer alan yüksek rakım bataklığı olması nedeniyle dünya ölçeğinde korunması gereken bir doğal miras olduğu bedellendirilmektedir. Bataklığı oluşturan su ve bitki besin unsurları yalnızca yağışlardan sağlanan ombotrofik özelliğe sahiptir ve iklim hasebiyle zirve üstleri yahut yamaçlarda örtü turbalıkları halde gelişmişlerdir. Varlıklı bitki örtüsü Türkiye’de az bulunan cinslerden oluşmaktadır. Turbalıklar dünya ölçeğinde karbon depolayan alanlar oldukları için global ısınma açısından büyük değere sahiptir.