– Kısırlıktan, yaşlanmanın yavaşlatılmasına DNA alanında gelişmeler
İSTANBUL, – ABD Ulusal İnsan Genom Araştırma Enstitüsü tarafından 25 Nisan tüm dünyada DNA Günü olarak kutlanıyor. Organizmaya ilişkin tüm bilgilerin DNA’da saklandığını belirten Genetik ve Biyomühendislik Kısmı Lideri Prof. Dr. Fikrettin Şahin, “Genetik alanında yapılan araştırmalar sonucu gelecekte insan DNA’sı üzerinde tesirli ve hakikat yollar geliştirebilir. Genetik sistemleri tam olarak anlaşılmayan kimi kısırlık sıkıntıları ortadan kaldırılabilir. Yaşlanmanın yavaşlatılması konusunda gelişmeler beklenmektedir” dedi.
25 Nisan Dünya DNA Günü, birinci sefer 2003 yılında, ABD Ulusal İnsan Genom Araştırma Enstitüsü tarafından kutlanmaya başlandı. James Watson, Francis Crick, Maurice Wilkins, Rosalind Franklin ve arkadaşlarının 25 Nisan 1953 tarihinde Nature mecmuasında yapılan DNA yapısı hakkındaki yayınlara ithafen belirlenen gün ile DNA hakkında bilinenlerin ve genetik biliminin geniş kitlelere yayılması amaçlanıyor. Yeditepe Üniversitesi Genetik ve Biyomühendislik Kısmı Lideri Prof. Dr. Fikrettin Şahin, 25 Nisan Dünya DNA Günü ve DNA araştırmaları hakkında değerli bilgiler verdi.
HASTALIK TEŞHİS VE TEDAVİSİNDEN TÜZEL TAHLİLLERE
Organizmaya ilişkin tüm bilgilerin DNA’da saklandığını tabir eden Prof. Dr. Fikrettin Şahin, “Organizmaya ilişkin yanıtları bulmak için buradaki bilgileri okuyup anlamlandırabiliyor olmamız gerekmektedir. DNA’daki her yeni keşif ile bilginin kaynağına biraz daha yaklaşmaktayız. DNA, günümüzde hastalık teşhis ve tedavisi, genetik manipülasyon teknolojilerinin araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde kullanılması, genetiği değiştirilmiş organizmaların elde edilmesi, biyosavunma, isimli ve hukuksal tahlil süreçleri için epey önemlidir” diye konuştu.
“PCR ÜZERE TEKNOLOJİLER KEŞFEDİLDİ”
DNA üzerinde yapılan çalışmalar sonucunda yeni teknolojilerin keşfedildiğini anımsatan Prof. Dr. Fikrettin Şahin şunları söyledi:
“DNA’nın yapısı, fizikokimyasal ve biyokimyasal özellikleri, evvelki yüzyılda hararetli araştırma konusuydu ve bu araştırmalar daha sonra birçok çığır açan, günümüzde neredeyse her alanda kullandığımız PCR üzere teknolojilerin keşfine yol açtı. DNA’yı okuma teknolojileri üzerine çalışmaların günümüzde birçok bilimsel ve teknolojik açılımları oldu. Bu çalışmalar evvel bakteri, virüs üzere nispeten küçük organizmaların, daha sonra insan genomunun dizilenmesi, sonrasında da farklı hastalıkların genetik sebepleri, doğal gen kaynakları üzere geniş yelpazede heyecan veren yeni bulguları getirdi. Artık DNA’nın yapısı ve dizilenmesinin ötesinde, içindeki bilgilerin bizim için medikal, endüstriyel, tarım, farmakolojik üzere alanların manalandırılması ve burada kullanılması üzerine odaklanmaktadır. Bu manada DNA dâhil tüm biyolojik bilgileri inceleyen biyoinformatik, bu manada mevcut bilgiyi içeren bilgi bankaları, dijital DNA araştırmacılarının ve farklı alanlarda teknoloji geliştirenlerin önünü açan gereçler olarak dikkat çekiyor.”
KISIRLIK TEDAVİSİNDEN YAŞLANMANIN YAVAŞLATILMASINA….
Gen tedavilerinin günümüzde tek gen hastalıkları tedavisinde tesirli halde kullanıldığını kaydeden Prof. Dr. Şahin, “DNA teknolojisinin prenatal genetik teşhiste kullanımı ile hastalıkların anne karnında tespit edilmesi mümkün olabilmektedir. Genetik mühendisliği alanında yürütülmekte olan araştırmalar sonucu gelecekte insan DNA’sı üzerinde amaç özelinde değişiklikler yapmak için daha tesirli ve hakikat yol ve araçların geliştirebileceği öngörülmektedir. Gelişmelerin doğal sonucu olarak bugün tedavisi mümkün olmayan birçok hastalığın tedavisi mümkün olacaktır. Genetik sistemleri tam olarak anlaşılmayan kimi kısırlık ile ilgili problemler ortadan kaldırılabilir. Birçok kalıtsal hastalığın kuşaklar ortası
taşınması engellenebilir. Birtakım kanser hastalıklarında olduğu üzere ailede hastalık geçmişine sahip şahısların hastalıklara genetik yatkınlıkları belirlenebilir ve bu çeşit hastalıklar için tedavi formülleri geliştirilebilir. Yaşlanmanın mümkün olursa durdurulması değilse yavaşlatılması konusunda değerli gelişmeler beklenmektedir” tabirlerini kullandı.
“İNSAN VE ETRAF ÜZERİNE KIYMETLİ KATKILARI OLACAK”
Kanser tedavisinde DNA’nın değerine dikkat çeken Prof. Dr. Şahin, “Nörodejeneratif, otoimmün, alerji hastalıkları ve yenileyici tıp alanında özgün biyotek ilaçlar bilhassa hücresel ve gen tedavi eser ve protokolleri geliştirilebilir. Salgın hastalıkların tedavisinde süratli ve tesirli akıllı moleküller, formülasyonlar ve aşıların geliştirilmesi mümkün olabilir. Organoid, yedek organ üretimi ve farmakogenetik alanında yeni açılımlar olabilir. Bilhassa yan tesiri bulunmayan bireye özel ilaçlar ve tedavi formülleri geliştirilebilir. Genetik mühendislik sistemleri kullanılarak genom üzerinde yapılan değişiklikler yalnızca beşerlerle sonlu değildir. Bilhassa mikroorganizmalar, bitkiler, besinler ve hayvanların genomunda yapılan değişikliklerin gelecekte insan ve etraf sıhhati üzerine kıymetli katkıları olacaktır” dedi.
Ziraî biyoteknoloji alanındaki gelişmelerle üreticilerin daha kısa müddette daha fazla hayvansal ve bitkisel üretim yapmalarının mümkün olacağını da belirten Şahin, “Gelecekte ziraî eserlerde randıman ve kalite (lezzet, tat, aroma gibi) parametreleri artarken fiyatların düşmesini sağlayabilir ve böylelikle daha ulaşılabilir bir beslenme zinciri oluşturabiliriz” diye konuştu.
GENETİK YAPIDAKİ DEĞİŞİKLİĞİN RİSKLERİ NELER?
Genetik mühendislik prosedürleri ile canlıların genomunda yapılan değişikliklerin her vakit yararlı sonuçları olmayacağına dikkat çeken Şahin, “Bazen de öngörülemeyen riskler taşır. Genetik yapısı değiştirilmiş birtakım casus (virüsler) ve/veya canlı (mikroorganizmalar, bitkiler ve hayvanlar) tiplerine ilişkin insan ve etraf sıhhati açısından riskli mutasyonların ortaya çıkmasına neden olabilir. Kaza yahut bilinmeyen nedenler ile bu cins mutant cinslerin tabiata salınması gelecekte öngörülemeyecek ekolojik ve biyolojik problemler çıkarabilir. Bitki ve hayvanların genomunda yapılan kimi değişiklikler, birtakım insanlarda, özgün haliyle gerçekleşmeyen, evvelden iddia edilemeyen alerjik tepkilere neden olabilir. Kimi genetik değişiklikler ise GDO organizma yahut eserlerini kimi canlı çeşitlerine karşı toksik hale getirebilir” değerlendirmesinde bulundu.
DNA BİLGİSİNİN ETİĞİ
DNA, genetik bilgi ve etik ilgisine de değinen Prof. Dr. Fikrettin Şahin şunları söyledi:
“Uzun vakittir tartışılan bir mevzudur ve bu alanda bilhassa biyoetik eğitim alanı çok değerli hale gelmiştir. Öncelikle daha pratik açıdan, DNA ve etik konusu, DNA molekülünün etiğinden fazla, ilgili canlıya (insanın, deney hayvanının, bitkinin) yapılan bir müdahale yahut muamelesi için kıymetlendirilmektedir. Bu bağlamda, DNA’yı değiştirmeyi vadeden gen tedavisi üzere teknolojilerin etik pahalar ile bağlantısından bahsedilir. Bunun yanı sıra DNA bilgisinin etiği, ele alınan başka hususlardan bir adedidir. Bilhassa, tek hücreli canlılar düzeyinde, büsbütün sentetik DNA’ya sahip organizmaların elde edilmesi durumları günümüzde tekrar tartışılmaktadır. Bu ‘rafine’ organizmalar, uzakta olmayan gelecekte, yeni hayatımıza yer almaya başlayabilir. DNA ve etik, sentetik DNA’nın orijini, kullanım hakları/koşulları üzere bahisleri da bizi bekleyen öbür başlıklardır.”
“EĞİTİM KÜÇÜK YAŞLARDA VERİLMELİ”
DNA alanında farkındalık eğitimlerinin küçük yaşlarda başlaması gerektiğini anlatan Prof. Dr. Fikrettin Şahin, “Bu alanda lisanımızda yazılan ve yayınlanan çocuk kitapları serileri desteklenmeli ve çocuklar genç yaşta bilimsel süreçlerle ve sorularla bu kitaplar sayesinde tanışmalıdır. Genetik biliminde teorik bilginin verilmesinin yanı sıra uygulamalı eğitim baş roldedir. Yapılacak stajlar ve proje çalışmaları da öğrencinin bu alanda gelişimine hayli katkısı olmaktadır” diye konuştu.
