OKYANUS bilimci Dr. Derya Akkaynak, kanser hastaları için şifalı diye satılan köpek balığı etinin ağır cıva içerdiğini belirterek, insan sıhhati için tehlikeli olduğu ihtarında bulundu.
Florida Atlantik Üniversitesi Harbor Branch Oşinografi Enstitüsü’nden uçak mühendisi ve okyanus bilimci Dr. Derya Akkaynak, köpek balığı etinin ağır metal içerdiğini belirterek, yenmemesi gerektiği davetinde bulundu. Bu bahiste Türkiye’de şimdi bir çalışma olmadığını aktaran Dr. Akkaynak, bilimsel araştırmalara nazaran, içerdiği cıva ölçüsü insan sıhhati için tehlikeli olan köpek balıklarının denizde bırakılması gerektiğini söyledi.
KAHRAMANLIK GÖSTERGESİ
Sosyal medyada Türkiye denizlerindeki köpek balıklarının avlanmaması, korunması için farkındalık oluşturmaya çalıştığını belirten Dr. Derya Akkaynak, Türkiye’de köpek balığı avcılığının ticari maksatlı yapılmadığını, ama ağlara takılarak ölen yahut balıkçının ‘kahramanlık göstergesi’ yapıp, amaç alarak öldürdüğü köpek balıkları olduğuna dikkat çekti. Pek çok çeşidin Türkiye’de avının yasak olduğunu belirten Dr. Akkaynak, avı yasak olmayan tiplerin etinin ise ‘şifalı’ diye satıldığını, hatta bazen ‘hayır’ diye ücretsiz dağıtıldığını duyduğunu kaydetti.
‘KANSERE YAKALANMIYORLAR DİYE BİR ŞEY YOK’
‘Köpek balığı kansere yakalanmayan tek hayvandır’ hurafesinin hakikat olmadığına işaret eden Dr. Akkaynak, “Doğru olmadığı bilim insanlarınca pek çok kez kanıtlandı. Köpek balıkları yavaş büyüyen, uzun yaşayan hayvanlar. Hasebiyle kanserleri de yavaş ilerliyor, olay bu. Köpek balıkları kansere yakalanmıyor diye bir durum yok. Yakalanmıyor diyelim, onun etini yemenin sizin kanserinize bir yararı yok. Kaldı ki köpek balığının eti ağır cıva içeriyor. Cıvanın hepsi zehirli değil lakin köpekbalığı etindeki cıvanın yüzde 50-90 ortası metil cıva, çok zararlı” dedi.
‘ETİNİN ŞİFALI OLDUĞU BİR HURAFE’
Köpek balığı etinin bilhassa çocuklar, gebeler ve kanser üzere bir sebepten bağışıklığı düşük insanlarda kalıcı olabilecek felç, duyma, görme, konuşma bozukluğu, uyum kaybına yol açtığını belirten Dr. Akkaynak, “Üstelik de metil cıvanın, farelerde yapılan deneylerde, birtakım tümörlerin yayılmasını hızlandırdığı görülmüş. Bir hurafeye inanan balıkçı ‘şifalı’ diye kanser hastalarına köpek balığı etini parasız veriyor. Siz kanser hastasısınız ve şifalı, parasız diye, düşünmeden, sorgulamadan, araştırmadan, bir uzmana istişareden bu etten çokça yiyorsunuz. Farkında olmadan bedeninizi ağır metalle, zehirle dolduruyorsunuz, üstüne yediğiniz şeyin tümörlerinizi azdırma ihtimali var” diye konuştu.
BAŞKA BALIK YERİNE SATILABİLİYOR
Bazen de balıkçının ‘x’ balığı yerine yasal yahut yasal olmayan yoldan tutulmuş köpek balığı etini sattığını lisana getiren Dr. Akkaynak, “Böyle bir durumda tüketici, hangi balığın eti neye emsal az çok bilse bile, ne aldığını bilmesi mümkün değil. Alırken DNA testi yapacak hali yok. Hem halkın sıhhati için hem de denizlerimizin sıhhati için köpek balıkları avlanmamalı, köpek balığı eti satılmamalı, yenmemeli” diye uyardı.
DÜNYADA JENERASYONU TEHLİKE ALTINDA
Sadece Türkiye’de değil, dünyanın her yerinde kuşağının tehlike altında olduğunu söyleyen Dr. Akkaynak, köpek balıklarının da göçmen kuşlar üzere olduğunu belirterek, “Bu hayvanlar için siyasi bir hudut yok. Kısa müddetlerde çok uzun aralık seyahat edebiliyorlar. O yüzden biz Türkiye’de bir köpek balığını öldürdüğümüz vakit, deniz ekosistemine global ölçekte ziyan vermiş oluyoruz. Yahut Libya’da açlık hududunda yaşayan balıkçılar, onlarcasını öldürdükleri vakit bizim denizlerimizin istikrarına de ziyan vermiş oluyor” dedi.
EN BÜYÜK SEBEP YÜZGEÇ HURAFESİ
Dünya genelinde çeşitlerinin tehlike altında olmasının ana sebeplerden birisinin de yeniden öteki bir hurafe olduğunu belirten Dr. Akkaynak, bu durumu şöyle açıkladı:
“Uzak Doğu Asya’da köpek balığı yüzgeci, bir zenginlik sembolü olarak görülüyor ve yüzgeç çorbası içmenin uzun bir hayat yaşatacağına inanılıyor. Bu yüzden köpek balıkları yakalanıp, yüzgeçleri kesilip, denize ölmeye geri atılıyor. Bir senede 70 milyon köpek balığı bu biçimde öldürülüyor. Bunlar aslında yavaş büyüyen, üreyecek olgunluğa gelmesi için 10, hatta tipine nazaran 20 yıl geçmesi gereken hayvanlar. Bu süratte avlanmaya dayanmaları mümkün değil.”
YOK EDEN ÖTEKİ SEBEPLER
Köpek balığı çeşitlerinin tehlike altında olmasının tek sebebinin yenmek gayeli tutulmaları olmadığını da kaydeden Dr. Derya Akkaynak, “Aşırı avlanma, yani dünya genelinde balık stoklarının çöküşe geçecek halde orantısız avlanması, köpek balıklarının besin bulmasını da olumsuz etkiliyor. Dünya genelinde denizdeki kirlilik ve global ısınmaya bağlı habitat kaybı, köpek balıklarının üreme alanları olan kıyı ekosistemlerinin, mangrovların balık çiftliği, turistik tesis yapılmak için yok edilmesi vs hepsinin tesiri birleşiyor ve bu hayvanların sayısında geri dönülmez azalmaya sebep oluyor” tabirlerini kullandı.
TİCARETİ YASAKLANMAYA ÇALIŞILIYOR
Bilimsel araştırmalarda Dr. Demian Chapman’ın tanınan ve kıymetli işler yapan bir moleküler ekolog olduğunu kaydeden Dr. Akkaynak, “Dünya genelinde çok büyük ve pek çok yerde yasa dışı olan köpek balığı yüzgeci ticaretini araştırıyor. Bilimsel temelli yaklaşımlarla en azından en çok risk altında olan tiplerin ticaretini yasaklatmaya, müdafaa altına aldırmaya çalışıyor. En çok tanındığı çalışmalarından biri köpek balığı yüzgecinin formundan tipinin anlaşılabilmesi için geliştirdiği prosedür. Zira yüzgeç ticaretinde köpek balığının yüzgeci kesilip, hayvanın geri kalanı suya atılıyor. Sonra o milyonlarca yüzgeç güneşte kurutuluyor, tüm Asya’ya çuvallarda alıcı bulacak pazarlara gönderiliyor” diye konuştu.
ETİNDEKİ METİL CIVA ORANI YÜZDE 90’I AŞIYOR
Yüzgecin halinden çeşidin bilinmesinin, hangi tiplerin daha çok avlandığına dair bilgiler oluşturacağını kaydeden Dr. Akkaynak, o tipler nerede ürüyor, nereden göç ediyor, nerede en çok yakalanıyor, yasal, yasa dışı nerelerde satılıyor, bunların araştırılmasına yardım edeceğini söyledi. Köpek balığı etinde biriken cıva ölçüsü ve yüzde kaçının metil cıva olduğunun çeşide nazaran değiştiğini de belirten Dr. Akkaynak, “Bazı çeşitlerin etindeki cıvanın yüzde 90’ından fazlası metil cıva. İnsan sıhhati açısından o çeşitlerin asla tüketilmemesi lazım. Yüzgeçten çeşidi öngörebilirsek, o cinslerin avlanması, yenmesi, satılmasını engelleyebilecekler” dedi.
KORUMAYA DAVET ETTİ
Herkesi denize bakış açısını değiştirmeye davet eden Dr. Akkaynak, “Deniz denince aklımıza birinci gelen şey görüntü, mehtap ya da ‘denizden babam çıksa yerim.’ Meğer denizin içinde mucizelerle, bilinmeyenlerle dolu bir hayat var. Denizi yalnızca tüketilecek bir kaynak olarak görmemeye, diğer bir açıdan bakıp deniz üzerinde düşünmeye, anlamaya, sevmeye, müdafaaya davet ediyorum herkesi. Ancak para kelam konusu olmadıktan sonra da bu sevmenin, müdafaanın kimsede karşılığı yok” diye konuştu.
TÜRKİYE’DE ÖLÇÜM YOK
Dünyada birçok vakfın denizlerin korunması için milletlerarası araştırmacılara milyonlarca dolarlık fon sağladığını kaydeden Dr. Akkaynak, “Türkiye, dünya çapında fark yaratacak projeler yürütmeye niyetliyse ve yaptığı kaliteli yayınlarla bunu desteklerse tıpkı fonlar Türkiye’ye de gelebilir. Lakin bakış açımızı değiştirmemiz gerekiyor. Küçük, lokal ölçekli adımlar atmak yerine o alandaki dünya genelindeki meseleleri çok güzel anlayıp, çok sağlam bilimsel temele oturttuğumuz gerçekçi tahliller üretecek araştırmalar yapmamız gerekiyor” dedi.
1 DOLAR YERİNE 100 DOLAR KAZANIYORLAR
Meksika’da balıkçıların, köpek balıklarının canlısının ölüsünden çok daha fazla para ettiğini anladığından beri balıkçılığı bırakıp turizme yöneldiğini anlatan Dr. Akkaynak, şöyle konuştu:
“Çünkü beşerler uzak yerlerden gelip köpek balıklarıyla dalış yapmak istiyor. Bir köpek balığını öldürüp etini 1 dolara satmak var, dalış turizmiyle o köpek balığını görmek için gelen turistlerden, her dalışta kişi başı 100 dolar kazanmak var. Balıkçılıktan senede 2 milyon dolar kazanan bir küçük kent, şu an ekoturizmden 9 milyon dolar kazanıyor. Balıkçılar artık kaptanlık yapıyor, hayat kaideleri güzelleşti, hepsi daha rahat ve memnun. Bizim denizlerimizde sahip olduğumuz zenginlikler Meksika’dan daha az yahut daha az pahalı değil.”
TÜRKİYE’DE 250, DÖRT AKDENİZ ÜLKESİNDE 10 BİN TON AVLANDI
Türk Deniz Araştırmaları Vakfı’ndan (TÜDAV) Doç. Dr. Arda Tonay, Türkiye kıyılarındaki durumla ilgi bilgi verdi. Doç. Dr. Tonay, “2019 resmi datalarına nazaran Türkiye 250 ton köpek balığı ve vatoz avlarken, Akdeniz’de kıkırdaklı balık avcılığında başı çeken birinci 4 ülke olan Libya, Tunus, Italya ve Mısır’ın toplam av ölçüsü 10 bin tonun üzerindedir. Akdeniz’de maksat dışı av ölçüsü ise bilinmemektedir” dedi.
AKINTI AĞLARINDA 100 BİN KÖPEKBALIĞI ÖLÜYOR
Doç. Dr. Tonay, Batı Akdeniz’de ise kullanımı yasak olan akıntı ağlarında yılda yaklaşık 100 bin köpek balığının öldüğünün iddia edildiğini anlattı.
TÜDAV olarak 2018 yılında Su Eserleri Bildirisi’nde korunan çeşitler listesindeki 5 köpekbalığına 12 cinsin daha eklenmesini sağladıklarını belirten Tonay, “2020 yılının Ağustos ayında ise 2020-2024 yılları ortasında geçerli olacak yeni bildirimde avlanmasının yasaklanmasını talep ettiğimiz 16 kıkırdaklı balık tipinden ne yazık ki yalnızca 3’ünün kabul edildiğini gördük. Büyük beyaz köpek balığı üzere Akdeniz’de jenerasyonu kritik seviyede tehlike altındaki tiplerin korunması tarafında görüş bildirmemize karşın, bu çeşit hala muhafaza altına alınmadı. Bildiriye ek çıkartılarak, hemen büyük beyaz köpek balığı avcılığının yasaklanmasını talep ediyoruz” diye konuştu.
ÇÖKÜŞ NİTELİĞİNDE AZALMALAR VAR
Deniz biyoloğu ve köpek balığı uzmanı Hakan Kabasakal, ticari kemikli balık cinslerinin popülasyonunda yaşanan besbelli, hatta çöküş niteliğindeki azalmalar sonucu, köpek balıkları ve yassı kıkırdaklı balıkların günümüzde yasadışı gaye çeşitler haline geldiğini belirterek, balıkçılığın sürdürülebilmesi için yeni fırsatlar olarak değerlendirildiğini kaydetti. Yeni çalışmalara nazaran Akdeniz, Ege, Marmara ve Karadeniz olmak üzere Türk sularında şu an için 38 köpek balığı tipi yaşadığını söyleyen Kabasakal, Resmi Gazete’de 2016 ve 2018 yıllarında yayımlanan denizlerimizde avlanması yasaklanmış cinsler listelerine bakıldığında, avı yasaklanmış 16 tıp köpek balığı olduğunu kaydetti.
