Hasret YURTÇU KARABULUT/İSTANBUL, GEÇEN hafta Sıhhat Bakanı Fahrettin Koca’nın Faz 1 çalışmasına başlanacağını açıkladığı ve dün de Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank’ın “Yıl içinde kullanıma sunulması planlanıyor” diyerek muştusunu verdiği yerli “intranazal”, yani burundan sprey halinde tasarlanan Kovid aşısının tüm ayrıntılarını aşıyı geliştiren takım birinci defa KHA’ya açıklamıştı. Aşıyı geliştiren Nanografi AŞ.’den yapılan açıklamada, başarılı olması halinde aşının yılda 250 milyon doz üretilebileceği ve birebir vakitte mutant virüslere karşı da süratle modifiye edilebileceği vurgulandı. Nanografi’nin geliştirdiği aşının Wuhan suşuna ek olarak İngiliz varyantında da tesirli olduğu Halk Sıhhati genel müdürlüğünde tespit edildi. 10 yıl evvel, öteki bir proje için geliştirilen yapay akciğer modeli ve azot tankında dondurularak bekletilen akciğere özel bağışıklık hücrelerinin “uyandırılarak” Kovid aşısı araştırmasında kullanılmasıyla geliştirilen aşının birinci insan denemeleri Ankara Kent Hastanesi’nde yapılacak.
Sıhhat Bakanı Fahrettin Koca’nın Faz 1 insan denemelerinin Ankara Kent Hastanesi’nde başlatılacağını duyurduğu ve “Sonuçlar başarılı olursa dünyada birinci olacak” dediği burundan sprey halinde uygulanacak yerli aşının birinci numune üretimleri, Mart ayında başladı. Sanayi Bakanlığı, Sıhhat Bakanlığı ve TÜSEB dayanağı ile geçtiğimiz yıl Mart ayından bu yana devam eden aşı çalışmasında, hayvan deneyleri muvaffakiyetle sonuçlandı ve aşının önümüzdeki günlerde birinci sefer gönüllüler üzerinde denenmeye başlanacağı vurgulandı. Aşıyı geliştiren biyoteknoloji ve nanoteknoloji firması Nanografi AŞ’den yapılan yazılı açıklamada, çalışmalardan istenen muvaffakiyet elde edilirse mevcut kapasiteyle yılda 250 milyon doz aşı üretilebileceğine işaret edilirken, burundan uygulanacak aşının bilinen inaktif ve mRNA modeli aşılardan farklı olarak, protein temelli bir aşı olarak tasarlandığı belirtildi. Açıklamada, “Virüsün insanları enfekte eden nazal yolda virüs ile gayret edildiği için, aşının daha faal ve süratli bir immünite (bağışıklık) oluşturması bekleniyor. Hayvan deneyleri ‘İyi Laboratuvar Uygulamaları’ akreditasyonununa sahip GLP laboratuvarında muvaffakiyetle tamamlandı. Aşının ruhsatlandırma çalışmasının ise Ağustos ayına kadar tamamlanması bekleniyor” denildi.
KAMU, ÖZEL BÖLÜM VE ÜNİVERSİTE İŞBİRLİĞİNDEN DOĞAN MUVAFFAKİYET ÖYKÜSÜ
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Sıhhat Bakanı Koca ile Sanayi ve Teknoloji Bakanı Varank’ın çok yakından takip ettiği aşıyı geliştiren ODTÜ, Hacettepe, Ankara ve Gazi Üniversitesi’nden bilim insanları, başarılı olursa dünyada birinci olacak “sprey Kovid aşısıyla” ilgili tüm ayrıntıları Temmuz ayında birinci sefer Demirören Haber Ajansı’na anlatmıştı. Sanayi Bakanlığı’nın, Kovid 19 salgınının Çin’de ortaya çıkmasının akabinde Türkiye’de aşı geliştirmek için özel dal ve üniversitelere davet yapması ve Sıhhat Bakanlığı’nın da dayanağıyla, Kovid aşısı geliştirmek üzere bir bilim ordusu kuran Nanografi A.Ş.’nin aşı takımı, 10 yıl evvel, öteki bir proje için geliştirilen yapay akciğer modeli ile azot tankında dondurularak bekletilen akciğere özel bağışıklık hücrelerini “uyandırarak”, bu aşıda süratle yol kat etmeyi başardı. İnsan çalışmalarından da istenen muvaffakiyet sağlanırsa birebir vakitte dünyada birinci sefer, bir aşı ek içeriği (adjuvan) sayesinde “belirli bir müddetliğine de olsa” tedaviyi destekleyici özellikte olacak. Kamu ve özel kesim, üniversite işbirliği ile Türkiye’nin en düzgün üniversitelerinden kimya, genetik, biyokimya ve tıp alanlarında her biri değerli çalışmalara imza atmış akademisyenlerden oluşan 40 kişilik takım, Kovid’e deva olacak aşıyı geliştirmek için gece gündüz çalıştı, hayvan ve bağışıklık hücresi deneylerini tamamladı ve birinci insan denemeleri için gün sayıyor.”
“10 YILDIR UYUYAN YAPAY AKCİĞER HÜCRELERİNİ UYANDIRDIK”
Yerli Kovid aşısı takımında akciğere has insan bağışıklık hücreleri deneylerini yürüten Ankara Üniversitesi Tıp Fakütesi İç Hastalıkları Kısmı Fizyopatoloji Bilim Kısmı Lideri Prof. Dr. Nuray Yazıhan, 9 ay evvel KHA’ya verdikleri röportajda, çalışmanın temellerinin ODTÜ Kimya Kısmı laboratuvarlarında atıldığını anlatarak, şunları söylemişti: “Yaklaşık 10 yıl evvel Almanya ile ortak yürüttüğümüz bir projemiz vardı. Bu proje kapsamında akciğer hücrelerinin hipoksik yani oksijensiz kalırsa, enfeksiyon geçirirse ya da astım üzere alerjik tepkilerle karşılaşırsa nasıl reaksiyon vereceğini çözebilmek için yapay bir akciğer modeli çalışmıştık. Alveol dediğimiz akciğerlerin nefes aldığı kısımları, laboratuvar ortamında yapay olarak geliştirmiştik. Kovid aşısı için yola çıktığımızda, o modeller elimizde hazırdı.”
Tıpkı projede akciğere özel makrofaj denilen bedendeki yabancı hususların yok edilmesini sağlayan bağışıklık hücreleriyle de çalıştıktan sonra bunları da azot tankında dondurarak sakladıklarını anlatan Prof. Dr. Yazıhan, “Yaklaşık 10 yıldır uyuyan bu hücrelerimizi tekrar uyandırdık ve geliştirdiğimiz aşının akciğerdeki tesirlerini hem yapay alveol modelimiz, hem de bu hücreler üzerinden anlamaya çalıştık. Bu da çalışmada süratli yol almamızı sağladı. Hayvan çalışmaları ile bir arada hücre çalışmaları da daima olarak optimize edildi” demişti.
“VİRÜSLE, BİRİNCİ BULAŞTIĞI YERDEN SAVAŞMAYA BAŞLAYACAĞIZ”
Geliştirilen aşının dünyadaki örneklerden farklı olarak enjeksiyonla değil nazal yolla, yani burundan verilecek formda dizayn edildiğini vurgulayan Prof. Dr. Yazıhan, “Nazal aşılar çoklukla çok tercih edilmiyor. Lakin bu virüsü düşündüğünüzde, enfeksiyonun birinci bulaşma yolu nazal sistem. Burada da mukoza dediğimiz bir yapı var. Aslında bağışıklığımız için de çok kritik mukoza yapısı. Hem bir bariyer misyonu görüyor hem de hastalık için ortam oluşturuyor. Bizim yaptığımız çalışmayı dünyadaki benzerlerinden ayıran ve kritik olan kısmı, aşı formülasyonunu hangi unsurlar içinde verdiğimiz ve nasıl uyguladığımızla ilgili. Zira aşıda en kıymetli nokta, yanlışsız ve güçlü bir bağışıklık karşılık oluşturmanız ve aşı uyguladığınız şahsa bir ziyan vermemeniz. Tüm bunların ince ayarlarını biz buradaki çalışmamızda yaptık. Bağışıklığı uyaran aşı formülasyonlarının yanına ek hususlar olarak konulan adjuvanların da bedende çok karşılık oluşturmadan, bağışıklığı yanlışsız yönlendirebilmesini sağladık. Bu açıdan baktığımızda, insan denemelerinde de olumlu sonuçlar alabileceğimizi ve başka aşılara göre bizim aşımızın potansiyelinin daha yüksek olabileceğini düşünüyorum” halinde konuşmuştu.
“SONUÇLARIMIZ DÜNYADAKİ ÇALIŞMALARLA YARIŞACAK DÜZEYDE”
Nazal aşının geliştirmesi sıkıntı bir aşı olsa da uygulamasının kolaylığı ile avantaj sağlayacağına da işaret eden Prof. Dr. Yazıhan, kelamlarını şöyle sürdürmüştü: “Farklı uygulama teknikleri de denedik. Fakat bu teknikte aktifliğini daha yüksek olarak bulduk. Ayrıyeten aşımızın aktifliğini hem doğal katil hücrelerinde, hem T hücrelerinde, hem de makrofajda denedik. Aslında aşılardan tedavi edici bir tesir beklemeyiz olağan kurallarda. Lakin nazal aşıdan bahsediyorsanız direkt olarak virüsün tesir ettiği organı da hedeflediğiniz için o kısmı uygun hale getirmeniz gerekiyor. Yani orada bir kalıcı immünite (bağışıklık) olmasa bile, o kısmı terbiye etmek, yönlendirmek diyelim, şayet virüsle karşılaşırsa çok uzun vadeli olmasa da bağışıklık terapilerine ek olarak kullanma imkanı da olabilecek. Dünyadaki çalışmalara baktığımızda, denek hayvanları ve hücre kültürü sonuçlarımızın onlarla yarışabilecek seviyede olduğunu ve en az onlar kadar tesirli bir aşı geliştirdiğimizi görüyoruz.”
“ÜRETİM EVRESİNDE HİÇBİR İTHAL BAĞIMLILIĞIMIZ OLMAYACAK”
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın salgınla çabada bilimsel araştırmaların desteklenmesi için özel dala de davet yapması sonucu harekete geçen Ahlatcı Holding İdare Heyeti Lideri Ahmet Ahlatçı’nın sınırsız dayanağı ile aşı araştırmalarında yer alan Nanografi A.Ş. Genel Müdürü ve Cumhurbaşkanlığı Bilim, Teknoloji ve Yenilik Siyasetleri Heyet Üyesi Dr. Osman Coşkun ise KHA’ya şu açıklamayı yapmıştı:
“Kovid aşısı olarak şu anda tüm global ilaç firmalarının geldiği noktaya ulaştık diyebiliriz. Büsbütün yerli ve ulusal olarak yürütülen bu çalışmada üretim etabında da hiçbir ithal bağımlılığımız olmayacak. Patentleri ile çalışmada kullanılan gereçler ve proteinler ile büsbütün bize ilişkin olan bir aşı üreteceğiz. Nanoteknoloji ve biyoteknoloji ilgi alanımız. (2020) Şubat ayında dünyada Kovid pandemi süreci başlayınca bizim bu bahiste çalışma yapmamız için Sanayi ve Teknoloji Bakanımızın teşviki ve Sıhhat Bakanımızın da takviyesiyle teşebbüslerimize başlatmıştık. Bu yaptığımız çalışma, üniversite, özel kesim ve kamu işbirliğinin çok hoş bir örneği oldu. ODTÜ Teknokent’te bizim merkezimiz bulunuyor. ODTÜ akademisyenleri ile çalışma yaptık, genetik konusunda bilhassa. Sonra da Ankara Üniversitesi’nden tekrar değerli hocalarımıza çalıştık ve Gazi Üniversitesi bunlar ortasında yer aldı. Özel dal olarak ise İdare Konseyi Liderimiz Sayın Ahmet Ahlatcı’nın bize sınırsız dayanağı oldu. Muhtaçlığımız olan tüm eserleri, dünyanın neresinde olursa olsun en süratli biçimde temin etme imkanı sağladı. Kamu olarak da bilhassa TÜSEB ve TİTCK (Türkiye İlaç ve Tıbbi Aygıt Kurumu) Başkanlıkları bize çok hoş yol gösterdiler. Kısa vakitte bu noktaya gelmemizde vesile oldular.”
AŞININ BİRİNCİ FORMÜLÜ ODTÜ LABORATUVARLARINDA YAZILDI
ODTÜ Kimya Bölümü’nden Doç. Dr. Görkem Günbaş, aslında öteki bir araştırma için aldıkları fonla kurdukları laboratuvarda, Kovid aşısı çalışmalarına katkıda bulunmak için takımıyla birlikte yola çıktıklarını anlatarak kelamlarını şöyle sürdürmüştü:
“Biz burada daha çok aşının fikir bazında öncül çalışmalarını yaptık. Temel mantığımız, virüsün kendisi olmadan üzerinde olan bir yapıyı, enjeksiyonla değil nazal yolla vererek bedeni Kovid spesifik bir antikor üretmeye ikna edebilir miyiz, formunda oldu. Bu ana fikirle geliştirdiğimiz ana formülasyonun çıkış noktası bu laboratuvar oldu.”
ODTÜ Teknokent Nanografi Biyoteknoloji Ünite Yöneticisi ve Moleküler Biyoloji Uzmanı Dr. Ahmet Çağlar Özketen ise nazal aşının özelliklerini şu formda açıklamıştı: “Dünya Sıhhat Örgütü’nün listesinde Kovid aşıları için 4 senaryo vardı. Birincisi zayıflatılmış virüs aşıları, ikincisi mRNA bazlı aşılar, üçüncüsü ‘virus like particle’ dediğimiz virüs gibisi parçacıklar içeren aşılar ve dördüncüsü de ‘subunit vaxcine’ dediğimiz virüs elementlerinin, yani virüsün aşikâr protein, DNA ya da RNA kesimlerinin bağışıklık karşılık oluşturması için yapılan formülasyonlar var. Bizimkisi bu sonuncu kümeye giriyor. Buradaki ana kıssa, adjuvan formülasyonunuz yani aşıya eklediğiniz katkı hususları oluyor. Bir de biz nazal uygulamayı seçtiğimiz için, hem bağışıklığı artırıcı hem de istenmeyen yan tesirleri ortadan kaldıran bir formül denedik.”
(FOTOĞRAF)
