Prof. Dr. Saltuklu: Cumhuriyet; yokluk, kıtlık, salgınlar üzerine kuruldu

Salih TEKİN/ ERZURUM, – ATATÜRK Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi İdeoloji Kümesi Eğitimi Anabilim Kolu Öğretim Üyesi Prof. Dr. Zübeyir Saltuklu, ‘Cumhuriyet’in Nezafeti’ kitabında Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulduğu yıllardaki sıhhat, eğitim, toplumsal, kültürel ve ekonomik ömrü ele aldı. Türkiye Cumhuriyeti’nin yokluk, kıtlık, salgınlar üzerine kurulduğunu tabir eden Saltuklu, kitabında cumhuriyetin birinci yıllarının toplumsal istikametini anlatmaya çalıştığını söyledi. 
Bir taraftan kurtuluş gayreti veren, bir taraftan da cumhuriyeti kurmak için çalışmaların yapıldığı periyodun sıhhat ve toplumsal hayatıyla ilgili araştırma yapan Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Zübeyir Saltuklu, ‘Cumhuriyet’in Nezafeti’ kitabını çıkardı. 
Dönemin sıhhiye müdürlerinin gönderdiği raporlara nazaran kitabını hazırlayan Saltuklu, kentlerin durumunu ele aldı. Ulusal Gayret, Cumhuriyet devri dendiğinde akla yalnızca savaş ve cephelerin geldiğini belirten Saltuklu, “Kitapta, cephenin önündeki yerleri değil de gerisindeki durumu ele aldık. Bu toplumsal, siyasi, iktisat ve sıhhat tarihini ilgilendiriyor. Yani cephenin ardında beşerler cepheye gerçek nasıl hareketlenme yapıyor, hangi toplumsal yardımlar yapılıyor. Bu mevzuyla ilgili Ulusal Gayrette Kayseri kitabımı çalışırken 1986-1987 yıllarında oldukça bir evrak toplamıştım. Kitabımızda cumhuriyet kurulduğunda Sıhhat ve Toplumsal Yardım Bakanlığı’nın sıhhat müdürlerinin gönderdiği raporlarla toplumsal hayatın nasıl olduğunu görüyoruz. Ankara Polatlı yakınlarında Yunan top sesleri duyulurken bir tarafta raporlar basılıyor. Biz de bunlardan faydalandık. Sıhhat müdürlerini şahit tuttuk. Cumhuriyet kurulduğunda sıhhat, eğitim toplumsal, ticari hayat, dini hayat, ahlaki hayat nasıldı diye, onlardan yararlandık. O devrin toplumsal istikametini görme, cephe gerisini görme, devlet kurulurken ambarında ne vardı, ne ile devlet kuruldu, insan sayısı, ulaşım, haberleşme, maddi imkanlar üzere mevzulara baktık” diye konuştu. 
‘NEDEN CUMHURİYET’İN NEZAFETİ?’
Kitabın ‘Cumhuriyet’in Nezafeti’ ismiyle çıkmasının Prof. Dr. Mehmet Dumlu’nun teklifi olduğunu söz eden Saltuklu, “Sağlık yani sıhhiye müdürlerinin raporlarının bir kısmı ‘Nezafete Riayet’ başlığıydı. Nezafet sözcüğü Arapça bir sözcük, Türkçe karşılığı paklık, arılık. Cumhuriyet yenilmiş, yakılmış, tarihin en ağır yükü altında kalan bir milletin yine hür, bağımsız, her bakımdan kendine yeten, onurlu ayağa kalkma uğraşıdır. Cumhuriyet bedenen arılanma olduğu üzere zihnen ve vicdanen de arılanma temizlenmedir. Tarihin ağır yükünü yakından görmek, silkinip kalkmanın ön şartıdır” dedi. 
YOKLUK, KITLIK, SALGINLAR 
Cumhuriyetin, yokluk, kıtlık, salgınlar üzerine kurulduğunu belirten Saltuklu, “Avrupa’dan getirtilen profesörlerin yetiştirdikleri tabiplerle Türk tıbbı yine canlanmaya başladı. Ne var ki, tabip ve hastane sayısının az oluşu nedeniyle ülkeyi birçok hastalık sarmıştı. Bunların başında sıtma, verem, frengi üzere ırkı çürüten hastalıklar ile kolera, malarya mevsim hastalıkları üzere salgın hastalıklar geliyordu. Her yıl kolera ve veba salgınında on binlerce insan ölüyordu. Avrupa devletleri bu salgınların ülkelerine bulaşmaması için devletin bağımsızlığı ile bağdaşmayacak biçimde merkezi İstanbul’da olan milletlerarası karantina örgütünü kurdular. Bu örgüt Osmanlı limanlarının ve kıyılarının sıhhat işlerini yürütüyordu. Burada yokluklar üzerine, kıtlıklar üzerine salgınlar üzerine kurulan cumhuriyet, Türk tarihinin en hür aklın, vicdanın ve tarihi deneyimin devletidir. Cumhuriyet, aklın en ön planda olduğu, bireyin kıymet bulduğu bir idare biçimidir” diye konuştu. 
DEVLETE İLİŞKİN 45 HASTANE VARDI
Cumhuriyetin birinci kurulduğu yıl Türkiye’de belediyelerin 6 hastanesi olduğunu aktaran Saltuklu, devlete ilişkin hastane sayısının ise 45 olduğunu bildirdi. 77 dispanserin 181 yatağı bulunduğunu söz eden Saltuklu, kitabında şu bilgilere yer verdi:
“Cumhuriyet kurulduğunda aralıksız 10 yıl süren savaşlarda ekonomik kaynaklarını tüketmiş; köyleri, kasabaları, kentleri, tarım toprağı savaş tahribatına uğramış ve savaşların neden olduğu toplumsal yaralarla bunalmış bir ülke görünümdeydi. Toplumsal yaraların başında Balkan, Birinci Dünya ve Kurtuluş savaşlarında verilen yaklaşık 800 bin şehidin bıraktığı yetim çocukların ve düşman işgalinden kaçmak için her şeylerini geride bırakarak göç eden milyonlarca insanın durumu gelmektedir. Şehit yetimleri için Himaye-i Etfal Cemiyeti (Çocuk Esirgeme Kurumu) kuruldu. Devletin dayanağı ve halkın yardımlarıyla bu kuruluş kısa vakitte büyük gelişme gösterdi. 450 şube ile yurt çapında çok geniş bir örgüte sahip oldu. Şehit yetimleri ile kimsesiz çocukların bakımı ve eğitimi bu kuruluş tarafından sağlandı”
2 BİN 481 İLKOKUL
Cumhuriyet’in Nezafeti kitabında eğitim durumuna da değinen Saltuklu, Kurtuluş Savaşı sırasında işgal altında olmayan topraklarda 2 bin 481 okulun eğitimini sürdürdüğünü bu okullarda misyon yapan öğretmen sayısının ise 3 bin 33 olduğunu bildirdi. İşgal altında olmayan yerlerde bulunan liselerdeki öğrencilerin silaha alınmalar sebebiyle azaldığını kaydeden Saltuklu, cumhuriyet kurulduğunda eğitimin son derece geri seviyede olduğunu nüfusun fakat yüzde 7’sinin okur-yazar olduğunu belirtti. Cumhuriyetin kurulduğu yıl 3 bin dolayında olan ilkokul sayısının evvel 4 bin 802’ye daha sonraki yıl ise 6 bin 60’a yükseldiği bilgisini verdi. 
AİLE İKTİSADI
Cumhuriyetin kurulduğu yıl Türkiye iktisadına aile iktisadının hâkim olduğuna dikkat çeken Saltuklu, köylünün ürettiği eseri pazara sunmasının çok sıkıntı olduğunu bildirdi. Saltuklu, kitabında iktisatla ilgili görüşlerini şu sözlerle ifade etti:
“Anadolu’nun kasaba ve kentlerinde de aile iktisadı uygulamaları yaygındır. Zati kasabalıların ve kentlilerin birçok geçimlerini tarımdan sağlamaktadır. Geçimini tarım dışındaki işlerden sağlayanların birçoklarının ise kasaba ve kentlerin yakın etrafında üzüm, zerzevat ve meyve yetiştirdikleri bağ bahçeleri vardır. Kimi kasabalılar ve kentliler konutlarına bitişik yahut konutlarının alt katındaki ahırlarda sütü için inek, bağa bahçeye gidip gelmek için eşek at beslemektedir”
10 PERSONEL ÇALIŞTIRAN 300 SANAYİ KURULUŞU
Prof. Dr. Zübeyir Saltuklu, kitabında ‘Çalışma Hayatı ve Fabrikalar’ başlığıyla o dönemki çalışma hayatına da yer verdi. Cumhuriyetin birinci yıllarında 10 emekçi çalıştıran 300 sanayi kuruluşu bulduğunu belirten Saltuklu, kitabında, “Bu kuruluşların birçok İstanbul etrafında ve Ege Bölgesi’ndeydi. Sanayi kuruluşlarının yüzde 75,3’ü özel dal geri kalan yüzde 25,7’si askeri fabrikalardan oluşmaktaydı. İstanbul etrafı ve Ege bölgesinde Yunanlılar işgalde neleri tahrip etmemişlerdi ki, yollar, köprüler, zeytinlikler, konutlar, en sonunda da İzmir’i yaktılar” bilgisine yer verdi.