5 asırlık caminin boya ve çimentoyla kapatılan süslemeleri gün yüzüne çıktı

ANTALYA Kaleiçi girişindeki Osmanlı yapıtı İnhisarı Mehmet Paşa Mescidi’nin, evvelki 6 tamirde boya ve çimento sıvayla kapatılmış tarihi süslemeler, altın varaklar ve çinileri, raspa tekniğiyle tekrar gün yüzüne çıkarıldı.
Tarihi Kaleiçi’nde Saat Kulesi ve Yivli Minare ile birlikte kentin en değerli sembollerinden olan, 1600’lü yıllarda Osmanlı devrinde inşa edilen Monopolü Mehmet Paşa Mescidi’nde Vakıflar Bölge Müdürlüğü’nce 2018’de başlatılan onarım çalışmalarında sona yaklaşıldı. CHP’nin uzun devir genel başkanlığını da yapan Antalya Milletvekili Deniz Baykal’ın bayram namazlarını kıldığı cami olarak da bilinen mescitte, 2018 yılında başlatılan ve yaklaşık 3 yıl süren onarımın 2 aya kadar tamamlanması ve caminin yine ibadete açılması bekleniyor.
6 KERE TAMİRDEN GEÇMİŞ
Vakıflar Bölge Müdürü Hüseyin Coşar, Monopolü Mehmet Paşa Mescidi’nin Evliya Çelebi’nin Seyahatname’sinde de geçtiğini belirterek, “Gayet süslü, ziynetli bir cami. Tarihi kaynaklarda, 1850 yılında Sultan Abdülaziz, Rodos’tan buraya geleceği için bir tamir yapıldığı geçiyor. Bu yüzden bayanlar mahfili olarak görülen alanın hünkar mahfili yapıldığı söyleniyor. 1850’den sonra cami 1909, 1940, 1952, 1977 ve 1996 yılında tamirlerden geçmiş, ama en kapsamlı tamiratı şu an yapıyoruz” dedi.
CAMİ YÜKLERİNDEN ARINDIRILDI
2018’deki ihale sonrası başlatılan onarımda caminin özgününde olan ve sonraki yıllarda kapatılmış çok sayıda bilgiye rastlanıldığını kaydeden Coşar, “Dış cepheler büsbütün sıvalıydı, çimentolu sıva vardı. Biz burada tarihi dokuya uygun sıva raspası yaptık. Esasen öncesinde tarihi cami özelliği de çok fazla anlaşılmıyordu. Fakat şu an baktığımızda bu cami yüklerinden arındırıldı ve sonradan çimentoyla kapatılan kimi çiniler, süslemeler ortaya çıkarıldı. Şu an tarihi caminin özgün dokusuna uygun olduğu görülebiliyor” dedi.
ZEMİNİ BETON, KUBBELERİ BOYAYLA KAPATILMIŞ
Caminin tabanında yer alan 12 santimlik betonarme şapın kaldırıldığını belirten Coşar, “Alttan özgün tuğla döşeme ortaya çıktı. Kubbelerde hiçbir formda süslemeler gözükmüyordu, onlar ortaya çıkarıldı. Müezzin mahfilinde 9 kat boya katmanına raspa yaptık ve altında Edirne kari tarzında süslemeleri ortaya çıkardık. Ana kubbede de raspalar yaptık. Bilhassa kilit taşı boyalı bir biçimde duruyordu. Altın varak izlerine rastladık ve altın varaklı biçimde kilit taşını yine restore ettik. Bu kubbe kasnaklarında özgün bir cami ve baştan sona Fetih müddeti var. Çabucak kıble tarafından başlayıp birebir yerde bitiyor” diye konuştu.
KUŞAKLARDA ALTIN VARAKLI SÜSLEMELER
Yine boyalı olan jenerasyonlarda raspa sonucu altın varaklara rastlandığını kaydeden Hüseyin Coşar, “Altın varaklı biçimde konservasyonunu yaptık. Fetih mühletinin üstündeki motiflerde daha evvel yoktu, çok niteliksiz motif vardı orada da raspa yaptık ve altta çok özgün, nitelikli bir süsleme gördük ve bu formda ihya etmiş olduk. Kubbelerde şu an görünen motiflerin hiçbiri yoktu. Üstü kapatılmış, boyanmıştı. Boya ve sıva raspaları sonucunda ortaya çıkardık” dedi.
SÜSLEMELER YAĞLI BOYAYLA KAPATILMIŞ
Müezzin mahfilindeki süslemeleri ortaya çıkarmak için 9 kat boya raspası yaptıklarını lisana getiren Coşar, “Burası yağlı boyayla büsbütün bembeyaz boyanmış duruyordu. Yeniden üstündeki, öbür mescitte yok, önemli süslemelere rastlandı ve aslına uygun biçimde konservasyonunu yapıp ziyarete açacağız. Müezzin mahfilindeki babalar dediğimiz süslemeler de yoktu. Üzerlerine boyalar yapılmış ve vakitle deforme olmuş, biz kaldığı formuyla koruma edeceğiz” diye konuştu.
EN ÖZGÜN KISMI BAYANLAR MAHFİLİ
Özellikle bayanlar mahfilinde çok özgün süslemeler ortaya çıkarıldığını anlatan Hüseyin Coşar, “Kadınlar mahfilinde, bu camiyi başka mescitlerden ayıran çok değerli bir özellik var. Pencere alınlıklarında hem iç hem dışta Kaside-i Münferice bulunuyor. Kaside-i Münferice 1040 yılında Tunuslu bir alimin kasidesi. Artık nasıl yazıldıysa o periyodu bilmiyorum lakin Tunuslu alimin eşyaları çalınıyor, çok sıkıntı durumda kalıyor, sonra çalınan malları geri geliyor ve bu formda Münferice Kasidesi yazılıyor. Daha sonra bu ıstıraplardan kurtulmak için okunuyor. Aslında caminin avizelerini kapatınca loş bir hava oluşuyor. Çok aydınlık bir cami değil. Tabi düşünmeden de edemiyoruz, sanki bu kasvet, ıstırapları yansıtmak için mi yapıldı bu cami, bilemiyoruz tabi” diye konuştu.
KAYIP BEYİTLER BULUNDU
Kadınlar mahfilinde kayıp olan iki beyitin de ortaya çıktığını söyleyen Coşar, çini üzerindeki bu beyitlerin hem üst hem de aşağıdan görülebilecek halde bir niş yapılarak sergileneceğini açıkladı. Mescitteki en özgün süslemelere bu kısımdaki kubbede rastladıklarını belirten Coşar, “Hem klasik devir hem de sonraki barok tarzda süslemeler ortaya çıktı. Biz her ikisini de orada canlandırdık. Klasik periyot Rumiler, birçoğunda hiç canlandırma yapmadık, başkası de 18-19’uncu yüzyılda barok tarz süslemeler yapılmış. Onların da altında klasik periyot süslemeler var fakat her ikisi de nitelikli ve onarım bilimi açısından da korunması, yaşatılması lazım. O yüzden motiflerin hangisi daha ayakta kaldıysa onları ikiye böldük. Yarısında klasik periyot, öbür yarısında barok tarz süslemeleri mevcut. Tabi bu Türk barok tarzı, caminin en özgün kısmı burası aslında” dedi.
MERSİN BALIĞI TUTKALI KULLANILIYOR
Camide, üzerlerinde ‘Allah’, ‘Hz. Muhammed’, ‘Hz. Ebubekir’, ‘Hz. Ömer’, ‘Hz. Osman’ ve ‘Hz. Ali’ yazılı çizgi yapıtların de büyük tahribata uğradığı, önemli ölçüde çatlaklar oluştuğu belirlendi. Sınır eserler üzerindeki çatlaklar, tarihi Orta Asya’ya kadar giden Mersin balığından elde edilen tutkalla düzenlendi. Sınır yapıtların nitelikli tarihi mimari özelliğe sahip olduğunu belirten Coşar, çatlakların Mersin balığından elde edilen tutkalla konservasyon yapıldığını açıkladı. Coşar, “Çatlakların daha fazla artmaması için onarıcı değil, çatlak ve deformasyonun daha fazla ilerlememesi için uygulanan bir usul. Yüzyıllardır da uygulanıyor. Mersin balığından elde edilen balık tutkalı saf suyla karıştırılıp, alttan ısıtma metoduyla eritiliyor. Hiçbir kimyasal yok” dedi.
ORGANİK KİMYASAL
Hat yapıtların konservasyonunu yapan restoratör nakkaş Mehmet Yetişkin, Mersin balığının hava kesesinden elde edilen ve dünyanın en kuvvetli organik yapıştırıcısı olduğu da söylenen tutkalla yapıştırılarak, yine muhafaza altına aldıklarını açıkladı. Yetişkin, “Mersin balığından alınan yapıştırıcı özelliğe sahip kısmı inceltip, çözelti olduktan sonra bezle üzerine uygulama yapıyoruz. Kimyasalların ziyan vereceği düşünüldüğünden organik kimyasal olarak görüyoruz. Cetlerimiz, Orta Asya’dan beri yay kirişlerinde kullanmış bunları, yüzyıllar boyunca kullanmış. Hedefimiz yapıta hiçbir formda ziyan vermeyip önümüzdeki yüzyıllara aktarabilmek” tabirlerini kullandı.